پرتو درمانی که با نام رادیوتراپی نیز شناخته میشود گزینه درمانی رایج برای بیماران سرطانی است. این روش درمانی، شامل استفاده از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلولهای سرطانی و کوچککردن تومورها میشود. مدیریت سوختگیهای پرتو درمانی جنبه پیچیدهای از درمان سرطان است. این سوختگیها که به عنوان درماتیت پرتویی نیز شناخته میشوند، میتوانند موجب بروز درد شوند و بر کیفیت زندگی افراد تحت پرتودرمانی اثر بگذارند.
آشنایی با علائم اولیه و روشهای درمان برای کاهش التهاب ناشی از این سوختگیها ضروری است؛ بنابراین برای شناخت بهتر این موارد تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
سوختگی ناشی از پرتو درمانی چه زمانی ایجاد می شود؟
پرتودرمانی با هدایت پرتوهای پرانرژی ایکس به بافتهای سرطانی عمل میکند. این پرتوها توانایی نفوذ به عمق بدن و رسیدن به سلولهای سرطانی را دارند و آنها را نابود میکنند. هنگام عبور پرتوها از پوست، برای هدف قراردادن سلولهای سرطانی، ممکن است به سلولهای سالم پوست نیز آسیب وارد شود. این آسیب منجر به سوختگیهای ناشی از تشعشع شده و به آفتابسوختگیهای شدید شباهت دارد.
البته درماتیت ناشی از پرتودرمانی با سوختگی تفاوت دارد و بیشتر به لایههای عمقی پوست آسیب میرساند. از آنجایی که سرعت تولید سلولهای جدید بیشتر از ریزش سلولهای قدیمی است، سطح پوست، خشک و پوستهپوسته میشود.
سوختگی ناشی از تشعشع فورا ظاهر نمیشود، بلکه معمولا یک تا دو هفته پس از شروع درمان بروز پیدا میکند. این تاخیر به این خاطر است که زمان میبرد تا سلولهای پوست به آسیبهای ناشی از تابش واکنش نشان دهند. در برخی موارد سوختگیها حتی پس از پایان جلسات پرتو درمانی نیز ادامه خواهند داشت، زیرا پوست همچنان به اثر تجمعی درمان پاسخ میدهد.
شدت سوختگی ناشی از پرتودرمانی در افراد مختلف متفاوت است و به ناحیه تحت درمان بستگی دارد. مناطقی مانند، زیر سینه، زیر بغل یا نواحی که مکررا در معرض نور خورشید بودهاند و دارای چینخوردگی پوست هستند، بیشتر در معرض سوختگی قرار دارند؛ برای مثال افرادی که برای سرطان سینه، سرطانهای سر و گردن یا سرطانهای نزدیک به سطح پوست مانند سرطان پوست یا رکتوم، تحت درمان قرار میگیرند، بیشتر مستعد تجربه سوختگی پرتودرمانی خواهند بود.
علائم اولیه سوختگی با اشعه
علائم اولیه سوختگی پرتو درمانی معمولا در عرض چند هفته پس از شروع درمان ظاهر میشوند و شامل موارد زیر هستند:
- قرمزی پوست: این اولین علامت رایج سوختگی پرتودرمانی و معمولا شبیه به آفتابسوختگی است.
- خشکی و پوستهپوسته شدن پوست: پوست ممکن است خشک و پوستهپوسته شود و شما احساس خارش مداوم داشته باشید.
- تورم: ناحیه تحت تابش ممکن است متورم شود و با احساس درد همراه باشد.
- حساسیت به لمس: سطح پوست نسبت به لمس بسیار حساس میشود.
- درد: درد خفیف تا شدید در ناحیه تحت تابش احساس میشود.
در موارد شدیدتر علائم زیر نیز بروز میکنند:
- تاول: تاولهایی روی سطح پوست ایجاد میشود.
- زخم: زخمهای عمیق و دردناک روی پوست دیده میشوند.
- ریزش مو: موهای ناحیه تحت تابش شروع به ریزش میکنند.
- تغییر رنگ پوست: پوست ناحیه تحت تابش ممکن است تیرهتر یا روشنتر شود.
روشهای کاهش التهابات پوستی بعد از پرتو درمانی
مراقبت بعد از پرتودرمانی میتواند به طور قابل توجهی التهابات پوست را کاهش دهد و روند ترمیم پوست تسریع یابد. در ادامه به برخی از این نکات مراقبتی میپردازیم:
- برای درمان سوختگی پرتو درمانی استفاده از کرمها یا پمادهای حاوی داروهای ضدالتهاب با مشورت پزشک پرتودرمانی، مانند کورتیکواستروئیدها یا ترکیبات آنتیاکسیدانی به کاهش تورم، قرمزی و درد کمک میکند.
- پانسمانهای حاوی مواد مرطوبکننده به ترمیم سریعتر پوست و کاهش التهاب کمک میکنند.
- اجتناب از قرارگیری در معرض نور خورشید، محصولات آرایشی و مواد شیمیایی تحریککننده به کاهش واکنشهای پوستی کمک میکند.
- مکملهایی حاوی ترکیبات ضدالتهاب مانند امگا 3 و کورکومین در کاهش التهابهای ناشی از پرتو درمانی نقش دارند.
- هر روز پوست خود را بهآرامی با آب ولرم و یک پاککننده ملایم با pH پایین تمیز کنید. توصیه میشود برای جلوگیری از تحریکات پوستی از آب داغ استفاده نکنید. همچنین از سابیدن پوستتان را با دستمال، لیف یا سایر موارد، جدا خودداری کنید.
- ناحیه تحت درمان را اصلاح نکنید! این کار میتواند پوست شما را به شدت تحریک کرده و خطر عفونت را افزایش دهد. در صورت لزوم، از دستگاه اصلاح برقی استفاده کنید و این کار را با دقت و ملایمت انجام دهید.
- برای تسریع روند درمان سوختگی پرتو درمانی، بهتر است ناحیه موردنظر را مرطوب نگه دارید. در طول روز چند بار از مرطوبکنندههای ملایم و فاقد عطر و الکل برای حفظ رطوبت پوست استفاده کنید.
درمان خانگی سوختگی پرتو درمانی
برای مواجهه با سوختگیهای پرتو درمانی، چندین درمان خانگی وجود دارد که به تسکین درد و سوختگی پوست کمک میکند؛ البته در نظر داشته باشید که قبل از شروع هر روش درمان سوختگی پرتو درمانی، باید با دکتر پرتو درمانی خود مشورت کنید.
- پماد کالاندولا: این پماد خواص درمانی فراوانی دارد و از جمله داروهای موثر در درمان سوختگیهای ناشی از پرتو درمانی بهشمار میرود. این محصول بهدلیل داشتن ترکیبات ضدباکتری، ضدالتهابی و آنتیاکسیدانی التیامبخش و تسکیندهنده پوست است.
- پماد هیدروکورتیزون: کرم هیدروکورتیزون یک کورتیکواستروئید خفیف است که برای کاهش خارش و التهاب ناشی از سوختگی پرتو درمانی استفاده میشود. این کرم در اکثر داروخانهها در دسترس است و میتوانید آن را بدون نیاز به نسخه تهیه کنید.
- ژل آلوئهورا: استفاده از آلوئهورا یک درمان طبیعی برای بیماریهای مختلف پوستی مثل سوختگیها محسوب میشود. این گیاه خواص ضدالتهابی قوی دارد که به کاهش قرمزی و تورم ناشی از سوختگیهای پرتویی کمک میکند.
برای درمان سوختگی پرتو درمانی بهترین راه استفاده از آلوئهورا، استفاده مستقیم از ژل تازه آن است. اگر گیاه آلوئهورا در دسترس دارید، یک برگ نزدیک به ساقه آن را ببرید، آن را باز کنید و ژل داخلش را در محل آسیبدیده قرار دهید.
چقدر طول میکشد تا اثرات سوختگی اشعه پرتو درمانی از بین برود؟
سوختگیهای پرتویی معمولا در عرض چند هفته پس از پایان پرتو درمانی بهبود پیدا میکنند. با اینحال اگر شدت سوختگی فراتر از حد خفیف تا متوسط باشد و علائم شدیدتری را تجربه کنید، لازم است که با پزشک متخصص پرتودرمانی مشورت کنید. چون باید ارزیابی دقیقتری انجام شده و درمانهای مناسبتری برای تسکین علائم و جلوگیری از عوارض بیشتر تجویز شود.
سخن نهایی
درمان سوختگی پرتو درمانی علاوهبر نکاتی که در این مقاله گفتیم، نیازمند توجه ویژه و مراقبتهای خاص است. با پیروی از روشهای درمانی مناسب و مشورت با متخصص، میتوان این عوارض را به حداقل رساند و به بهبود سریعتر بیماران کمک کرد.
