در این مقاله قصد داریم به بررسی وظایف و اجزای دیوان عدالت اداری در ایران بپردازیم. در ادامه به بحث نظام حقوقی و آیین دادرسی می پردازیم و در آخر به حدود صلاحیت دادگاه می پردازیم.
تاریخچه مختصر دیوان عدالت اداری در ایران
برای سال‌های متمادی، دولت‌ها پاسخگوی اعمال خود در قبال شهروندان خود نبودند. به همین دلیل، حتی اگر شهروندان تحت تأثیر اقدامات دولت ها یا کارمندان دولت قرار می گرفتند، دولت مجبور به جبران آن نمی شد. با این حال، در حال حاضر، این نگرش قابل قبول نیست.
بر همین اساس، بر اساس اصل 173 قانون اساسی ایران، مرجع ویژه ای برای رسیدگی به اعتراضات شهروندان توسط دولت به نام «دیوان عدالت اداری» به عنوان یکی از زیرمجموعه های قوه قضائیه ایجاد شده است. بر اساس ماده 10 قانون دیوان عدالت اداری، صلاحیت و حدود اختیارات دیوان عدالت اداری تعیین شده است.
وظایف دیوان عدالت اداری بر اساس قوانین ایران
1- بررسی اعتراضات به تصمیمات یا اقدامات مقامات دولتی و/یا دولتی
مطابق ماده 10 قانون دیوان عدالت اداری (قانون) رسیدگی به دعاوی اشخاص حقیقی و حقوقی از دستگاههای عمومی دولتی از قبیل وزارتخانه ها و سازمانهای عمومی و مؤسسات و شهرداریها صلاحیت رسیدگی به دعاوی اشخاص حقیقی و حقوقی است. سازمان تامین اجتماعی
ضمناً تصمیمات و اقدامات مأموران یا کارکنان این واحدها در امور مربوط به وظایفشان نیز در صلاحیت دیوان عدالت اداری و وکیل دیوان عدالت اداری است.
2- رسیدگی به ایرادات به نظرات کمیسیون های خاص
بر اساس بند دوم ماده 10 قانون، وظایف دیوان عدالت اداری شامل رسیدگی به ایرادات و شکایات نسبت به آرای قطعی هیأت های اداری از قبیل حل اختلاف مالیاتی، هیأت های حل اختلاف کارگر و کارفرما، کمیسیون های موضوع ماده (100) می باشد. از قانون شهرداری ها
3- صلاحیت رسیدگی به شکایات کارکنان دولت
دیوان عدالت اداری علاوه بر وظایف مذکور مرجع عمومی رسیدگی به دعاوی مربوط به شکایات استخدامی از دولت است.
رسیدگی به شکایات کارکنان مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر کارکنان واحدها و مؤسسات موضوع بند 1 ماده 10 در خصوص حقوق شغلی آنان به عهده وکیل دیوان عدالت اداری است.
4- صلاحیت رسیدگی به اعتراض به مقررات مصوب دولت
بر اساس ماده 12 قانون دیوان عدالت اداری، دیوان عدالت اداری صلاحیت رسیدگی به شکایات بخش خصوصی در خصوص مقررات مصوب دولت را دارد.
به عبارت دیگر، در صورتی که مقررات دولتی و شهرداری مغایر با شرع یا قانون باشد یا سوء استفاده از قدرت، تخلف در اجرای قوانین و مقررات و یا خودداری از انجام وظایفی باشد که موجب تضییع حقوق فردی و قانونی افراد شود. نهادها می توانند این موارد را به دیوان ارجاع دهند.
5- صدور حکم واحد قضایی
فرض کنید دادگاه ها و دادگاه های اداری در مورد موضوع خاصی احکام متناقض صادر کنند. در این صورت، مجمع عمومی دیوان حق دارد یک سبقه قضایی یکسان و لازم الاجرا برای همه دادگاههای پایین‌تر صادر کند.
رویه های داخلی دادگاه
در حال حاضر 56 شعبه دادگاه بدوی، 23 شعبه تجدیدنظر و 6 شعبه اجرائیه در دیوان عدالت اداری فعال هستند. هر یک از شعب بدوی دادگاه با توجه به انواع دعاوی اداری قابل اقامه در داخل تخصص داشته اند.
آرای صادره از دادگاههای بدوی قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر است. یکی از طرفین یا وکیل یا قائم مقام قانونی آنها می تواند نسبت به کلیه آرای ارکان دیوان ظرف 20 روز از ابلاغ اعتراض نماید. این مهلت برای اشخاص مقیم خارج از ایران دو ماه از تاریخ ابلاغ می باشد.
اجرای احکام دادگاه
طبق ماده 49 قانون، آرای قطعی دادگاه بلافاصله توسط دستگاههای دولتی موضوع رأی اجرا می‌شود. شعب دیوان عدالت اداری پس از ابلاغ رای به زیان دیده، رونوشتی از آن را به همراه پرونده به شعبه مربوطه اجرای احکام تسلیم می کنند.
محکوم علیه موظف است ظرف مدت یک ماه رأی دیوان عدالت اداری را به طور کامل اجرا و یا رضایت شاکی را جلب و نتیجه را کتباً به واحد اجرای احکام دیوان گزارش دهد.
دستگاههای عمومی دولت که در صلاحیت دیوان عدالت اداری نیستند
بر اساس قانون تصمیمات قضایی قوه قضائیه؛ تصمیمات رئیس قوه قضائیه، مصوبات و تصمیمات شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس خبرگان رهبری و شورای عالی امنیت ملی در صلاحیت دیوان عدالت اداری نیست.
همچنین با توجه به مصوبه 680 جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی که دارای ارزش قانون است، اعتراض به تصمیمات کمیسیون‌های انضباطی و دانشجویی دانشگاه‌ها، وزارت علوم و … وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی خارج از صلاحیت دیوان عدالت اداری است.
