همانطور که می دانید تهران دارای 22 منطقه است که هر کدام از این مناطق ویژگی های مختلفی دارندو ویژگی هایی مانند جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و … . از آنجا که در مطالب پیشین مناطق مختلف تهران را معرفی کرده ایم، در این بخش گهر به معرفی منطقه 16 تهران می پردازیم.
معرفی منطقه 16 تهران
منطقه 16 تهران
سابقه شکل گیری وگسترش کالبدی منطقه ۱۶ به سال ۱۲۹۹ و روی کار آمدن رضا خان بر می گردد . از این سال به بعد ، به تبع اعمال سیاستهای توسعه صنعتی وخدماتی ، موقعیت محدوده درجنوب شهر آن زمان و همچینین قسمت جنوب بازار وقرارگیری منطقه درمسیر راه های مهم ارتباط دهنده تهران به نقاط جمعیتی جنوب کشور ، عناصر فعالیتی و مسکونی مختلفی در گستره آن شکل گرفت که برخی از آنها تاثیری عمده بر روند توسعه کالبدی منطقه داشته اند . در ادامه ، عناصر مهم وچگونگی تاثیر آنها بر روند تحولات کالبدی منطقه برحسب دوره های مهم توسعه کالبدی آن مورد بررسی قرار می گیرد .
در سال های ۱۳۲۰ ۱۲۹۹ ، ایستگاه راه آهن عنصری مهم وتاثیر گذاری بر شکل گیری هسته های صنعتی وخدماتی وگسترش کالبدی منطقه بوده است.ایجاد ایستگاه راه آهن درجنوب محدوده شهر و جنوب بازار باعث استقرار واحد های صنعتی وخدماتی دیگری – شامل بلور سازی ، سیلو ، کارخانه های چیت سازی ، کشتارگاه تهران ، کارخانه آرد وتعدادی انبار وبنگاه باربری – برای پاسخگویی به نیازهای بازار تهران در قسمت شمال شرق محدوده کنونی منطقه گردید . جاده قدیم شهرری ( فدائیان اسلام ) وکوره های آجر پزی موجود (کوره های حاج امین الضرب در محل گودهای جنوب شوش) و کوره های جدیدی که دراراضی پست وگود محدوده ( عمدتاً درقسمت شرق آن ) به منظور تامین بخشی از نیازهای توسعه شهری جدید تهران استقرار یافته اند نیز از دیگر عناصر مهم درگسترش کالبدی منطقه دراین دوره بوده اند – البته با اهمیتی کمتر از راه آهن .
در سال های ۱۳۴۱- ۱۳۲۱ ، واحد های صنعتی وخدماتی شکل گرفته در دوره قبل وهمچنین صنایع وواحد های بزرگ خدماتی مانند انبارهای کالای راه آهن ، مجتمع کارخانجات راه آهن ، انبارهای گمرک (هرسه در محوطه راه آهن ) ، شرکت حمل ونقل قندوشکر ، کار خانجات دخانیات انبار و بنگا ه های باربری واقع در جنوب بازار در امتداد جنوبی خیابان شوش و همچنین کارگاه های صنعتی ، بنگاه های باربری و انبارهای طرفین قسمت جنوب خیابان شهید رجائی با ایجاد فرصت های شغلی باعث جذب و اسکان بخش مهمی از جمعیت مهاجر به تهران در گستره منطقه و توسعه کالبدی آن شدند. تاسیسات راه آهن سیلو ، کارخانه های چیت سازی ، بلور سازی و کشتارگاه موجب ایجاد و توسعه جوادیه در شمال غرب به عنوان محله کارگرنشین و مهاجر نشین شدند.اراضی نازی آباد با مساحت ۳ میلیون متر مربع و ۲۸۰۰ قطعه مسکونی به اندازه های ۲۰۰ الی ۶۰۰ متر مربع برای واگذاری به کارگران و کارمندان کارخانه های جنوب شهر از جمله راه آهن ، دخانیات ، سیلو ، بلور سازی ، شرکت حمل ونقل قند و شکر ، کشتارگاه و انبارهای گمرک شهرسازی می گردد که درفاصله کوتاهی – بین سال های ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۰ – به زیر ساخت وساز های عمدتاً مسکونی رفت . مجموعه آپارتمانی چهارصد دستگاه نیز برای تامین مسکن شاغلان سیلو ، سازمان حمل ونقل قندوشکر و کارخانه دخانیات ،بوسیله دولت ساخته شد .محله علی آباد مجـدوالدوله نیـزبـراثـر اسکــان جمعیت مهـاجـر شـاغل در صنایع و واحدهای خدماتی تازه تاسیس وموجود– به ویژه چیت سازی ،تاسیسات راه آهن وسیلو – توسعه می یافت.
محله های علـی آبـاد جنوبی احمدآباد بالا هم به واسطه صنایع وکارگاه های پیش گفته وهمچنین کوره های آجرپزی جنوب شرق وانبارها وصنایع تازه احداث طرفین قسمت جنوبی خیابان شهید رجایی به وجود می آمدند .
دردوره ۱۳۵۷ – ۱۳۴۲ صنـایـع و کارگاه هـای ایجـاد شـده در دو دوره قبـل وهمچنیـن صنایع و واحد های خدماتی تازه تاسیس همانند سنگبری های جنوب غــرب چهـارراه فــرح آباد ،نیروگــاه بعثت ، بنگـاه های حمـل ونقـل وسنگبـری های جنـوب شرق محـدوده ، پایانه مسـافـربـری جنـوب ، بنگـاه های آهـن فروشی خیابان های ستاره ومهرآبادی ، بنگاه های باربری و انبارهـای شمال شرق محلــه بـاغ آذری وشمـال غرب چهار راه فرح آباد به لحاظ فرصت های شغلی ای کـه ایجــاد کـردنــد ، همچنان به عنوان مهم ترین عناصرتاثیر گذار برگسترش کالبدی منطقه عمل کردند .
وجود فرصت های شغلی ناشی ازتوسعه فعالیت صنایع و واحد های خدماتی موجود همانند کارخانجات راه آهن ، ایستگاه راه آهن ، گمرک جنوب ، چیت سازی ، سیلو و کارگاه های صنعتی وخدماتی تازه احداث همانند نیروگاه بعثت ،کارخانه های سنگبری و بنگاه های باربری غرب خیابان فدائیان اسلام ، پایانه مسافربری جنوب و بنگاه های باربری و انبارهای احداث شده در محل کوره های آجرپزی جنوب شرق باعث گسترش کالبدی محله های خزانه به سمت جنوب ، علی آباد مجدوالدوله به سمت شمال وشرق علی آباد جنوبی برای پاسخگوئی به نیاز مهاجران و جویای کار و شاغلان صنایع و واحد های خدماتی موجود در منطقه وهمچنین واحد های صنعتی و خدماتی تازه احداث درجنوب غرب محدوده همانند بنگاه های آهن فروشی ، کارخانه های آرد ، شرکت حمل ونقل قندوشکر ، کارخانه های نان ماشینی وصنایع سنگبری ایجاد گردید . مجموعه آپارتمانی و ویلایی هزاردستگاه نیز بای پاسخگوئی به نیاز مسکن سیل زدگان سال ۱۳۴۱ جنوب شهر ، نیروهای شهربانی وتعدادی از شاغلان صنایع و واحد های خدماتی قسمت شمال محدوده ساخته شد .
دردروره ۱۳۶۷- ۱۳۵۸ ، به تبع کندشدن آهنگ رشد وتوسعه صنعتی وخدماتی تهران ، قرارگیری منطقه در محدوده شهر و تبدیل آن به یکی از مناطق بیست گانه شهرداری براساس تقسیمات شهری سال ۱۵۹ ، اعمال محدودیت های استقرار و توسعه صنایع و واحد های خدماتی متوسط و بزرگ درسطح منطقه و انتقال تعدادی از صنایع ، انبارها وبنگاه های باربری به خارج از منطقه ، صنایع و واحدهای خدماتی نقشی چندان جدی در توسعه کالبدی منطقه نداشته اند . در این دوره ، تنها توسعه کالبدی بسیار محدودی در سطح منطقه شامل ایجاد سه شهرک مسکونی کوچک مقیاس شهید بهشتی ، سید آباد و فهیم آباد صورت پذیرفت . این شهرک ها به منظور تامین مسکن ارزان قیمت برای شهروندان تهران از جمله تعدادی از ساکنان منطقه ایجاد شدند.
در دوره ۱۳۸۱- ۱۳۶۸ ، باتشدید محدودیت های اعمال شده به وسیله دولت وشهرداری تهران درجهت کنترل توسعه فیزیکی تهران و مهار توسعه و ایجاد واحد های صنعتی وخدماتی درمحدوده و حریم شهر وازآن جمله ، منطقه ۱۶و فزایش هزینه زمین ومسکن درمناطق مرکزی وشمال تهران ، عامل تامین مسکن ارزان قیمت برای شهروندان تهران نقش بیشتری درگسترش کالبدی منطقه پیدا کرده است. بخش مهمی از توسعه های مسکونی در اراضی کوره های آجر پزی وکشاورزی قسمت جنوبی ناشی از این امر بوده است و در این زمینه شبکه های دسترسی نقش مهمی در مکان یابی و نحوه گسترش آنها داشته اند . شهرک وصال درارتباط با دسترسی به بزرگراه آزادگان و شبکه راههای منتهی به خیابان های شهید رجایی وبهمنیار شکل گرفت.شهرک چهارده معصوم نیز در جوار خیابان فدائیان اسلام ایجاد گردید .
مجتمع های مسکونی دانشگاه امیر کبیر ، کوثر ، ابریشم ، چیت سازی ری و پروژه های انبوه سازی درحال احداث و شرق محله سید آباد نیز به واسطه خیابان منتهی به شریان های اصلی منطقه ، مکان یابی واحداث گردیدند تا ساکنان آنها با سهولت بیشتری به مراکز مهم فعالیتی موجود در منطقه وخارج از آن دسترسی داشته باشند .
وسعت و حدود منطقه 16 تهران
این منطقه در شمار مناطق کوچک شهر تهران بوده و در جنوب شهر تهران واقع شده است .مرتفع ترین نقطه منطقه با ۱۱۱۸ مترارتفاع درشمال منطقه و پست ترین نقطه با ارتفاع ۱۰۸۶ متر در جنوب منطقه واقع شده است.
- شمال: محدوده مناطق ۱۱و۱۲ خیابان شوش، حدفاصل انبارنفت و میدان شوش
- شرق: محدوده منطقه ۱۵ خیابان فدائیان اسلام حدفاصل میدان شوش و بزرگراه آزادگان
- جنوب : محدوده منطقه ۲۰ بزرگراه آزادگان
- غرب : محدوده منطقه ۱۷ و ۱۹ خیابان بهمنیار و بزرگراه شهید تندگویان
فضای سبز منطقه 16 تهران
میزان فضای سبزاین منطقه درکل ۲۹۰/۳۲ هکتارمیباشدکه سرانه فضای سبزبرای هرنفرمعادل ۹/۱۹ مترمربع می باشدکه نشان دهنده وضع مطلوب فضای سبزمنطقه می باشد.پارک بعثت بزرگترین پارک منطقه و ایضاً از بزرگترین پارکهای تهران با وسعتی معادل ۴۶ هکتار در این منطقه واقع شده است و از جمله اقدامات اخیر در این راستا تخریب و تملک زاغه ها و آلونک های جنوب منطقه علی الخصوص محله خزانه بخارایی در حدفاصل بلوار ابریشم و نیروگاه بعثت با وسعتی معادل ۱۹ هکتار را می توان نام برد.
وضعیت اجتماعی فرهنگی منطقه 16 تهران
موجود ۷۳ مسجد در منطقه حکایت از بافت سنتی و مذهبی این منطقه دارد . از نظر سیاسی ساکنان منطقه وفادار به انقلاب و نظام جمهوری اسلامی بوده و هستند و در روند جنگ تحمیلی حضوری چشمگیر داشته اند و به همین دلیل محلات این منطقه مملو از خانواده محترم شهدا ، اسراء ، مجروحین و بسیجیان می باشد . ضمناً یکی از بزرگترین مجموعه های فرهنگی تهران یعنی مجموعه فرهنگسرای بهمن در این منطقه واقع شده است . برابرآخرین برآورد آماری سال ۸۴ این منطقه دارای جمعیتی بالغ بر ۳۳۲۰۰۰ نفر می باشد.
وضعیت ترافیکی منطقه 16 تهران
بدیهی است که مسئولین اجرایی منطقه علاوه برهماهنگی بابرنامه هاوسیاستگزاریهای کلی شورای ترافیک وسازمان حمل ونقل وترافیک شهرداری تهران وسایرسازمانهاوارگانهای اجرایی ذیربط همه ساله بخش عمده ای ازاعتبارات بودجه منطقه رادرجهت حل معضلات ترافیکی واجرای طرحهای هندسی ترافیک هزینه می نماید.
راههای خروجی منطقه 16 تهران بطرف خارج شهرتهران :
- خیابان شهیدرجایی
- خیابان فداییان اسلام
- بزرگراه تندگویان
- بزرگراه بعثت
اهم نقاطی که در منطقه بدلیل وضعیت خاص می تواند موجب ترددجمعیت شناور گردد و حتی بعنوان گره ترافیکی مطرح گردد:
- بازاردوم نازی آباد و بازارچه جوادیه
- بازارسنگ خزانه
- باراندازهای خیابان شهیدرجایی وخیابان ستاره
- راه آهن سراسری ومتروی شهری
- ترمینال جنوب
- بازاربلورفروشان شوش
- میدان کشتارگاه
- مراکزتفریحی و ورزشی و فرهنگسراهای سطح منطقه
ضمناً چون این منطقه در مسیر اصلی مرقد مطهر حضرت عبدالعضیم (س) و مرقد مطهر امام خمینی (قدس) و بهشت زهرا واقع شده است در اواخر هفته بار ترافیکی سنگینی را تحمل می نماید.
زمینه های بالقوه جهت ساخت وسازهای مجازوغیرمجاز
وجود بافت قدیمی شهری در این منطقه باعث شده تا درخواستهای زیادی ازطرف مردم و مسئولیت جهت نوسازی بافت قدیمی منطقه صورت پذیرد.ضمناً وجود فضاهایی به عمق ۵/۱ کیلومتر در قسمتهای شمالی منطقه که بیشتر متشکل از کارخانجات قدیمی و انبارها و غیره می باشد، توان بالقوه ای به منطقه جهت تغییر کاربری را می دهد که می تواندجهت کم کردن تراکم ساختمانی و یکسان سازی بافت منطقه بسیار مفید باشد .
محلات منطقه 16 تهران:
جواديه
نازی آباد
خزانه، شهرک شهيد بعثت و شهيد رجايی
ياخچی آباد
علی آباد جنوبی و تختی
باغ آذری
محدوده جغرافيایی منطقه 16 تهران
– شمال: مناطق 11 و 12 خیابان شوش حد فاصل انبار نفت- میدان شوش
– شرق: محدوده منطقه 15 فداییان اسلام، حد فاصل میدان شوش و بزرگراه آزادگان
– جنوب: محدوده منطقه 20 بزرگراه آزادگان
– غرب: محدوده مناطق 17 و 19 بزرگراه شهید تندگویان- خیابان بهمنیار
امکانات شهری منطقه 16 تهران
- شبکه های آب تهران: ۳۴۹ کيلومتر
- شبکه برق: ۶۸۱ کيلومتر
- شبکه مخابراتی: ۳۹۷ کيلومتر
- شبکه گاز: ۲۶۰ کيلومتر
طول شبکه معابر منطقه 16 تهران
- بزرگراه: ۷,۷۲ کيلومتر
- شریانی درجه یک 45 متر به بالا: ۱۴,۲ کيلومتر
- شریانی درجه دو 30 تا 45 متر : ۲۶,۳۳ کیلومتر
- جمع کننده و پخش کننده15 تا 30 متر: ۲۰,۷۳ کیلومتر
- محلی زیر 12 متر: ۵۴,۱۷ متر
شاخصه های مهم منطقه 16 تهران
- مترو در محدوده شمال شرقی به جنوب شرقی در منطقه ای به طول۴۶۰۰ متر با ۴ ایستگاه خزانه-شوش- ترمینال جنوب- علی آباد
- ترمینال جنوب در شمال منطقه، بازار بلور و اتصال به بازار تهران
- ایستگاه راه آهن تهران، فرهنگسرای بهمن، نیروگاه برق بعثت
- کارخانه روغن نباتی،چیت سازی،گمرک جنوب، سیلو گندم تهران
تعداد واحدهای مسکونی و تجاری منطقه 16 تهران
- تعداد پلاک ثبتی مسکونی: ۳۲۷۷۰
- تعداد پلاک ثبتی آپارتمانی: ۲۵۰۹۲
- تعداد پلاک ثبتی اداری و تجاری : ۲۲۵۳
ایستگاه‌های راه‌آهن و مترو منطقه 16 تهران
- ایستگاه راه‌آهن تهران
- ایستگاه متروی ترمینال جنوب
- ایستگاه متروی خزانه
- ایستگاه متروی شوش
- ایستگاه متروی علی‌آباد
