حقوق ایران برای عمل اشخاص احترام بسیار زیادی قائل شده و چنانچه شخصی عملی برای شخص دیگری انجام دهد، این حق برای صاحب عمل در نظر گرفته شده که تقاضا مزد نماید. اگر از قبل طرفین برای اجرت آن کار و عمل توافقی نموده باشند، مطابق آن توافق رفتار می‌شود. در غیر این صورت، کارشناس تحت‌نظر قاضی و مطابق عرف، مبلغی را در نظر می‌گیرد که به آن “اجرت المثل” گفته می‌شود.
در رابطه زناشوئی، زن بعد از ازدواج وظیفه‌ای همچون انجام کارهای منزل و نگهداری از فرزندان را ندارد. در نتیجه، می‌تواند برای کارهایی که تحت این عناوین انجام می‌دهد، از شوهر مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت نماید. به طور کلی، زن و شوهر در مورد اجرت توافقی نمی‌کنند، بنابراین آنچه که زن مستحق آن است، در پاسخ به اجرت المثل چیست می‌گوییم “اجرت المثل ایام زوجیت” نامیده می‌شود.
مفهوم “اجرت المثل”
در زمره دعاوی مهمی که به‌موجب طلاق در دادگاه خانواده مطرح می‌شود، این است که زن بهای کارهایی که در طول زندگی مشترک در منزل شوهرش انجام داده است را درخواست می‌نماید که به آن “اجرت المثل ایام زوجیت” یا “اجرت المثل زندگی مشترک” گفته می‌شود. البته این حق در برابر تکالیفی است که زن در قبال شوهرش بر عهده دارد، به‌عنوان‌مثال تمکین زن در برابر شوهرش.
این درخواست ناشی از این است که درحالی‌که زن ممکن است تعهداتی نسبت به شوهرش داشته باشد، مانند اطاعت و حمایت، درعین‌حال خدمات مختلفی را در طول ازدواج ارائه کرده و به خانواده مشارکت کرده است. این خدمات می‌توانند شامل خدمات خانه‌داری، تربیت فرزندان، مراقبت، آشپزی و دیگر وظایف خانگی باشند.
هدف این اصل، تضمین عدالت و جبران زن برای مشارکت در ازدواج است. این اصل به این معنا است که تلاش‌ها و خدمات زن ارزش اقتصادی دارند و باید به طور مناسب شناخته و جبران شوند.
ب طور کلی، قانون‌گذار در ماده 336 قانون مدنی، دریافت اجرت برای کارهایی که انجام شده و شرایط دریافت اجرت المثل را بیان کرده است. به موجب این ماده، “هر کس بر حسب امر دیگری اقدام به عملی کند که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده یا آن شخص عادتا مهیای آن عمل باشد، عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود؛ مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است”. این قاعده کلی، در خصوص زندگی زناشویی زن و مرد نیز صدق می‌کند و قانون‌گذار دریافت اجرت المثل زن از شوهر خود را نیز در شرایطی پیش‌بینی کرده است.
همچنین، قانون حمایت خانواده نیز در ماده 29 در ارتباط با حقوق مالی زن بعد از طلاق، تعیین اجرت المثل ایام زوجیت را بر اساس تبصره ماده 336 قانون مدنی پیش‌بینی کرده است که بر اساس آن، “چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا بر عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار اجرت المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید”. بر این اساس، حق دریافت اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر نیز وجود دارد.
شرایط دریافت اجرت المثل
شرایط دریافت اجرت المثل در تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی آمده است. طبق این ماده، یکی از شرایط دریافت اجرت المثل این است که زن باید به دستور همسرش کارهایی را انجام داده باشد که شرعا جز وظایف زن نباشد، و نیت رایگان بودن انجام این کارها نداشته باشد و این موضوع در دادگاه ثابت شود. در این شرایط، دادگاه می‌تواند حکمی برای پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت به زن صادر کند.
شرایط دریافت اجرت المثل ایام زوجیت به شرح زیر است:
- کارهایی که زوجه انجام داده، شرعا بر عهده وی نبوده است. به‌عنوان مثال، زن نظافت منزل و آشپزی را انجام داده است، در حالی که قانون و شرع آن را بر عهده زن نمی‌دانند. اما لازم به ذکر است که زن نمی‌تواند بابت کارهایی که به لحاظ شرع و قانون بر عهده اوست، اجرت مطالبه کند؛ مثل تمکین، زیرا تمکین وظیفه زن در قبال شوهر است.
- زن باید این کارها را به دستور شوهر انجام داده باشد. به عبارت دیگر، زن باید این کارها را به درخواست همسرش انجام دهد.
- زن باید با عدم قصد تبرع، این امور را انجام داده باشد. به این معنی که زن نباید قصد انجام رایگان این کارها را داشته باشد. بلکه قصد واقعی او این است که این کارها را در ازای دریافت مزد انجام دهد. بنابراین، اگر زن بخواهد این کارها را رایگان انجام دهد، از نظر شرعی یا قانونی حق در دریافت اجرت نخواهد داشت؛ زیرا او به خواسته خودش در حق همسرش تبرع کرده است.
به طور کلی، زن در طول زندگی مشترک و بدون اینکه درخواست طلاق دهد، می‌تواند اجرت المثل خود را مطالبه کند. اما طلاق دادن توسط زن شرط لازم برای دریافت اجرت المثل نیست.
باتوجه‌به شرایط مطرح شده، معاونت رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده در سال گذشته طرحی را مطرح کرد که به‌عنوان “قانون جدید اجرت المثل زن” شناخته می‌شود. طبق این قانون، در درخواست دریافت اجرت المثل ایام زناشویی، اصلی که برای اثبات درخواست زوجه از اجرت المثل لازم است، عدم تبرع است. به این معنی که زن در انجام کارهای خانگی در منزل شوهر، بدون قصد مجانی بودن، فعالیت نموده است و بنابراین بر عهده شوهر است که قصد مجانی بودن زن را اثبات نماید.
مطالبه اجرت المثل
مطالبه حقوق زوجیت یا اجرت المثل در زمان زندگی مشترک، یک موضوع حقوقی است که در متن قبلی درباره آن صحبت شد. برخلاف باورهای رایج، اجرت المثل دریافتی زن به‌عنوان پاداش برای طلاق نیست، بلکه زن حتی درصورتی‌که طلاق ندهد، می‌تواند اجرت المثل خود را درخواست کند.
زمانی که زوجین نتوانند به توافق درباره اجرت المثل زوجیت برسند، معمولا شوهر مجبور است برای دریافت اجرت المثل به دادگاه مراجعه کند و از طریق روند قضایی درخواست خود را ارائه دهد. در اینجا مراحل درخواست و دریافت اجرت المثل زوجیت به شرح زیر است:
- مرحله اول: شوهر باید به یکی از دفاتر الکترونیکی خدمات قضایی مراجعه کند و درخواست خود را برای دریافت اجرت المثل زوجیت ثبت و ارسال کند. همچنین می‌توانید این درخواست را از طریق سامانه ثنا ثبت کنید.
- پس از ثبت درخواست دریافت اجرت المثل زوجیت، زمان برگزاری جلسه دادگاه خانواده تعیین می‌شود و هر دو طرف، یعنی شوهر و همسر، برای ارائه توضیحات و ادله خود باید در جلسات دادرسی حاضر شوند.
- در صورت وجود اختلاف در مبلغ اجرت المثل زوجیت، دادگاه خانواده ممکن است با صدور قرار ارجاع به کارشناسی، مسئله تعیین مبلغ اجرت المثل را به کارشناس محول کند. کارشناس باتوجه‌به موارد مختلف، مبلغ را تعیین می‌کند. برخی ویژگی‌های همسر مانند سطح تحصیلات ممکن است باعث افزایش مبلغ اجرت المثل شود.
- در نهایت، پس از صدور حکم نهایی به نفع شوهر و در صورتی که هر یک از طرفین اعتراض کنند، می‌توانند با تجدیدنظر در دادگاه استانی و قطعیت حکم، برای اجرای حکم به دادگاه مراجعه کنند. در صورتی که شوهر قادر به پرداخت مبلغ اجرت المثل به صورت یکجا نباشد، می‌تواند از دادگاه درخواست اعسار کند.
در نتیجه، بهتر است که شوهر یا همسری که در حال طلاق هستند، با وکیل آنلاین متخصص در زمینه حقوق خانواده مشورت کنند تا در مورد مراحل دقیق و قوانین مربوط به اجرت المثل زوجیت در کشور خودشان مطلع شوند.
