در این محتوا جواب کارگاه متن پژوهی فارسی دوازدهم را تهیه کرده ایم ،”کارگاه متن‌پژوهی” به‌عنوان یکی از بخش‌های کلیدی کتاب فارسی دوازدهم، فضایی را برای تحلیل و واکاوی عمیق‌تر متون ادبی فراهم می‌کند. درس ششم این کتاب نیز با ارائه متنی غنی و آموزنده، بستری را فراهم می‌کند تا دانش‌آموزان با بررسی ساختار، معنا، و پیام‌های آن، مهارت‌های ادبی و تفکر انتقادی خود را تقویت کنند. این بخش، فرصتی برای درک بهتر میراث گران‌قدر ادبیات فارسی و شناخت زیبایی‌های نهفته در کلمات و عبارات است.
کارگاه متن پژوهی درس ششم فارسی دوازدهم
1- معنای واژه «دستو» را در بیتهای زیر مشخّص کنید.
- چه نیکو گفت با جمشید دستور / که با نادان نه شیون باد و نه سور
پاسخ: وزیر، مشاور
- گر ایدونک دستور باشد کنون / بگوید سخن پیش تو رهنمون
پاسخ: اجازه، رخصت
2- با توجّه به دو بیت زیر از مولوی، آیا میتوان «دیر شدن روز» و «بیگاه شدن» را معادل معنایی یکدیگر دانست؟
مکر او معکوس و او سرزیر شد / روزگارش برد و روزش دیر شد
بیگاه شد، بیگاه شد، خورشید اندر چاه شد / خورشیدِ جانِ عاشقان، در خلوتِ الله شد
پاسخ: بله؛ زیرا هر دو به معنای گذشتن زمان، سپری شدن و به پایان رسیدن عمر هستند.
3- نقش دستوری گروه های اسمی مشخّص شده در بیت زیر را بنویسید.
هر کسی از ظنّ خود شد یار من / از درون من نجست اسرار من
پاسخ: یار من: مسند / اسرار من: مفعول
1- بیت های زیر را از نظر کاربرد آرایه جناس همسان (تام) بررسی کنید.
- آتش است این بانگ نای و نیست باد / هر که این آتش ندارد نیست باد
پاسخ: نیست اول: فعل اسنادی «نیست»
نیست دوم: نابود / باد در مصراع اول: هوا و نسیم – باد در مصراع دوم: باشد.
- نی، حریف هر که از یاری بُرید / پرده هایش پرده های ما درید
پاسخ: پرده اول: آواز و نغمه
پرده دوم: حجاب و اسرار.
2- به بیت زیر توجّه کنید:
مستمع صاحب سخن را بر سر کار آورد / غنچه خاموش، بلبل را به گفتار آورد
3- در کدام بیت درس، شاعر از «اسلوب معادله» بهره گرفته است؟ دلیل خود را بنویسید.
پاسخ: محرم این هوش جز بیهوش نیست / مر زبان را مشتری جز گوش نیست
زیرا مصراع دوم در حکم مصداقی برای مصراع اوّل است؛ به گونه ای که میتوان جای دو مصراع را عوض کرد.
1- مقصود مولوی، از «نی» و «نیستان» چیست؟
پاسخ: نی: استعاره (نماد) از مولانا یا انسان آگاه به حقایق عالم معنا / نیستان: استعاره (نماد) از عالم معنا
2- کدام بیت، به این سخن مشهور: «کُلُّ شَیءٍ یَرجِعُ إِلَی أَصلِهِ» (هرچیزی سرانجام به اصل و ریشه خود باز میگردد) اشاره دارد؟
پاسخ: ← بیت چهارم: هر کسی کاو دور ماند از اصل خویش / باز جوید روزگار وصل خویش
3- حافظ، در هر یک از بیتهای زیر، بر چه مفاهیمی تأکید دارد؟ بیتهای معادل این مفاهیم را از متن درس بیابید.
- در ره عشق نشد کس به یقین محرم راز / هر کسی بر حسب فکر گمانی دارد (کلمات: *بر حسب: مطابقِ، طبقِ)
پاسخ: بیگانگی و محدودیت درک بشری ← هر کسی از ظنّ خود شد یار من / از درون من نجست اسرار من
- زمانه گر بزند آتشم به خرمن عمر / بگو بسوز که بر من به برگ کاهی نیست
پاسخ: استغنای عارفانه و بی توجّهی به تعلّقات ← روزها گر رفت، گو، رو، باک نیست/تو بمان، ای آنکه جز تو پاک نیست
4- جدول زیر را با توجّه به مفاهیم ابیات درس کامل کنید.
| مفهوم | شماره بیت |
| دشوار و پر خطر بودن راه عشق | سیزدهم |
| آشکار بودن راز عشق و انعکاس درون در بیرون | هفتم |
| اشتیاق پایان ناپذیر عاشق | هفدهم |
| نقش ظرفیت وجودی افراد در تأثیرپذیری از عشق | دوازدهم |
| فراگیر بودن و تأثیرگذاری عشق | دهم |
