حتما شما هم تا به حال شنیده اید که جیوانات زودتر از انسان ها وقایعی مانند زلزله را حس می کنند. اما واقعا پیش بینی زلزله حیوانات به چه صورت است؟ ما در این بخش گهر در این مورد صحبت می کنیم.
پیش بینی زلزله حیوانات چگونه است؟
دانشمندان بر این باورند چنین توانایی در میان حیوانات منجر به بروز رفتارهای عجیب و غریب آنها پیش از وقوع زمین لرزه است. محققان در سال 2009 پس از اینکه مشاهده کردند گروهی از وزغ‌ها چند روز پیش از وقوع زمین لرزه ای در لاکوئیلا ایتالیا برکه زیستگاه خود را ترک گفتند، مطالعه بر روی این تغییرات شیمیایی را آغاز کرده و پیشنهاد دادند این رفتار جانداران می تواند با پیش بینی زمین لرزه در ارتباط باشد. طی سالها مطالعه دانشمندان مکانیزمی را تشریح کردند که طی آن سنگ‌های تحت فشار در پوسته زمین ذرات بارداری را آزاد می‌کنند که با آب‌های زیرزمینی واکنش نشان می‌دهند.
جاندارانی که در نزدیکی آب‌های زیرزمینی زندگی می‌کنند نسبت به کوچکترین تغییرات این آبها بسیار حساس هستند و از این رو می‌توانند این تغییرات را چندین روز پیش از لغزیدن سنگ‌ها بر روی یکدیگر احساس کنند. محققان دانشگاه اوپن امیدوارند فرضیه آنها بتواند الهام بخش بیولوژیست‌ها و زمین شناسان شود تا آنها با همکاری یکدیگر راهکاری را برای استفاده از این جانداران در شناسایی علائم زمین لرزه بیابند. وزغ‌های لاکوئیلا اولین نمونه‌های حیوانی نیستند که پیش از وقوع یک رویداد بزرگ لرزه‌ای از خود رفتارهای عجیب و غریب نمایش می‌دهند. گزارش‌های متعددی وجود دارند که این رفتارها را در میان دیگر خزندگان، دوزیستان، و ماهی‌ها تایید می‌کند. با این همه جاندارانی مانند مورچه‌ها پیش از وقوع زمین لرزه تغییری را در رفتار خود به وجود نمی آورند. اما مارها، مشابه رویداد زمین لرزه سال 1975 در چین که یک ماه پیش از آغاز زمین لرزه لانه های خود را ترک گفتند، نیز از توانایی پیش بینی زمین لرزه برخوردارند. محققان در رویداد وزغ‌های لاکوئیلا دریافتند زمانی که سنگ‌ها تحت فشار بالا، برای مثال فشار ناشی از حرکات تکتونیکی قدرتمند، قرار می‌گیرند ذرات بارداری را از خود آزاد می‌کنند که این ذرات در میان سنگ‌های اطراف خود جریان یافته و پس از رسیدن به سطح زمین با هوا واکنش نشان داده و مولکول‌های آن را به یون تبدیل می‌کند. این یون ها در انسانها منجر به بروز سردرد و تهوع شده و در حیوانات میزان هورمون استرس را در خون افزایش می‌دهد. این ذرات همچنین با آب واکنش نشان داده و پراکسید هیدروژن تولید می‌کنند. این واکنش‌های زنجیره ای می‌توانند بر روی مواد ارگانیک موجود در آب برکه تاثیر گذاشته و آنها را به موادی مضر تبدیل کنند که برای جانداران آبزی مضر هستند. محققان بر این باورند این مکانیزم پیچیده زوایای پنهان بسیار زیادی دارند و از این رو نیازمند آزمایش‌ها و مطالعات پیچیده ای است.
اولريش شرايبر، زمين‌شناس آلماني از دانشگاه دويسبورگ-اِسِن، روي مورچه‌ها تحقيق مي‌کند. وي در پي پاسخ به اين پرسش است که آيا حشرات مي‌توانند وقوع زلزله را پيش‌بيني کنند؟
شرايبر در مناطقي تحقيق مي‌کند که در آنجا لايه‌هاي زيرين زمين داراي گسل هستند. مورچه‌هايي که پروفسور شرايبر روي آنها تحقيق مي‌کند، به صورت هدفمند روي چنين گسل‌هايي لانه مي‌سازند؛ پديده‌اي که به گفته پروفسور آلماني با اعداد و ارقام قابل اثبات است.
هنوز مشخص نيست چرا اين مورچه‌ها به لانه‌سازي روي گسل‌ها علاقه ويژه‌اي دارند. به گفته اولريش شرايبر، «شايد در اين مناطق گازهايي وجود دارد که مورچه‌ها به آنها علاقه دارند. مشاهدات ما نشان مي‌دهند که اين مورچه‌ها در مناطقي که دي اکسيد کربن ساتع مي‌شود لانه مي‌سازند. شايد در اين مناطق واکنش‌هاي شيميايي ديگري در جريان باشند که محصول آنها مورچه‌ها را جذب مي‌کند».
دريافت نشانه‌هاي وقوع زلزله؟
به اعتقاد اين زمين‌شناس آلماني، گازهايي که مورچه‌ها را جذب مي‌کنند، مي‌توانند نشانه‌اي از وقوع زلزله هم باشند. البته اين موضوع هنوز به بررسي بيشتر نياز دارد.
شرايبر در مدت سه سال چندين لانه مورچه را با دوربين زير نظر گرفته و الگوي حرکتي مورچه‌ها پيش از زلزله‌هاي خفيف را ثبت کرده است.
وي مي‌گويد: «پيش از لرزش زمين در برخي موارد رفتار مورچه‌ها کاملا ً تغيير مي‌کند. البته ما در همه موارد فقط تمام لانه را زير نظر گرفتيم و به همين دليل نمي‌توانيم در مورد رفتار فردي مورچه‌ها اظهار نظر کنيم؛ اما مشاهده کرديم که فعاليت مورچه‌ها در سراسر لانه يکباره دگرگون شد». اين تغييرات در مواردي بسيار فاحش بودند. البته دستاورد اين پژوهش‌ها در حدي نيستند که بتوان به عنوان آمار به آنها استناد کرد. براي رسيدن به نتايج محکمتر بايد تحقيقات بيشتري، به ويژه در مناطقي که زمين بيشتر و شديدتر مي‌لرزد، انجام شود.
جانوان ديگري هم هستند که شايد بتوانند زلزله را پيش‌بيني کنند. به نقل از دويچه وله، مثلاً ماهي‌ها يا کبوترها ميدان‌هاي مغناطيسي يا الکتريکي را تشخيص مي‌دهند. اين ميدان‌ها ممکن است در آستانه زلزله تغيير کنند. مار يا موش صحرايي هم ممکن است بتوانند پيش‌لرزه‌هاي خفيف را حس کنند.
پژوهشگران تا کنون موفق به اثبات توانايي اين حيوانات در پيش‌بيني زمين‌لرزه نشده‌اند. زيرا از يک سو هنوز روند دقيق وقوع يک زلزله مشخص نيست و از سوي ديگر همه زلزله‌ها مثل هم نيستند. وانگهي بررسي رفتار حيوانات در درازمدت هم کار ساده‌اي نيست.
البته در سال‌هاي اخير فرستنده‌هاي کوچکي به بازار آمده است که قيمت مناسبي دارند و به کمک آنها مي‌توان حيوانات و الگوي حرکتي آنها را زير نظر گرفت. مارتين ويکِلسکي از پژوهشکده “ماکس پلانک” آلمان از جمله محققاني است که با اين فرستنده‌ها کار مي‌کند.
