هنر منبت و معرق و تفاوت آنها با یکدیگر

تاريخ : 20 شهریور

هنر منبت و معرق جز زیباترین هنرهای دستی میباشد.ماده اصلی این هنر چوب است هنرمند با مهارت و خلاقیت قطعه چوب را به یک اثر زیبا تبدیل میکند.در این بخش از گهر توجه شما را به زیبایی بیشتر این هنر جلب خواهیم کرد.

هنر منبت و معرق و تفاوت آنها با یکدیگر

هنر منبت و معرق و تفاوت آنها با یکدیگر, پورتال خبری فرهنگی گهر

منبت و معرق از انواع هنرهای چوب و زیر مجموعه صنایع دستی چوبی می باشند که با تلفیق این دو هنر، هنر معرق منبت به وجود آمده است؛ که این هنر در واقع معرقی است که نقش برجسته دارد.

اگرچه اساس کار در این هنرهای دستی با هم تفاوت دارند اما گاهی افرادی که متخصص نیستند آنها را با هم اشتباه می گیرند. در ادمه به معرفی این هنرهای دستی و بررسی تفاوت منبت کاری با معرق کاری خواهیم پرداخت.

منبت کاری

به هنر کنده کاری و حکاکی طرح و نقش روی چوب منبت می گویند که به صورت یک تکه و چند تکه انجام می شود و برحسب نوع برجستگی بکار رفته به انواع کم بر جسته، نیم برجسته، تمام برجسته، پیکره، قلم زنی بر روی چوب تقسیم می شود.

منبت کاری  (woodcarving) یکی از هنرهای زیبای ایرانی و شاخه ای ازصنایع دستی است که در آن نقش ها به صورت برجسته روی سطح کار قرار می گیرند و منبت کاری چوب نیز یکی از زیر شاخه های آن می باشد.

منبت کاری روی چوب یکی  از ظریف ترین هنرهای دستی است و به خاطر اینکه طرح های منبت در قدیم بیشتر به شکل گل و گیاه بودند نام منبت که از ریشه نبات به معنی گل و گیاه است را برای این هنر انتخاب کردند.

اساس کار این هنر ایجاد نقش های برجسته و یا عمیق روی چوب می باشد و علاوه بر ذوق و استعداد به حوصله و تجربه زیادی نیاز دارد. آثار خلق شده به دست هنرمندان به شیوه منبت نشاندهنده ادراک، خلاقیت و ذوق آنها می باشد و متاسفانه با آنکه یکی از هنرهای اصیل ایرانیان به شمار می آید اکنون چندان از آن استقبال نمی شود.

اما با این وجود در سال ۹۶ شهرستان ملایر به عنوان خاستگاه این صنعت و پایتخت مبل و منبت ایران شناخته شد.

کنده کاری روی چوب کار آسانی نیست و به تجربه زیادی نیاز دارد؛ مهم ترین عامل برای داشتن یک منبت چوب باکیفیت انتخاب چوب مناسب می باشد؛ انتخاب جنس چوب و بخش مناسب که به آن هسته می گویند گام اول است. چوب مناسب برای کنده کاری باید چند ویژگی داشته باشد:

بافت ریز و محکم در عین نرم بودن (بلوط و ملچ به خاطر بافت ناهمگن مناسب نیستند)، بدون گره و پوسیدگی، رنگ مناسب و زیبا، مقاوم در برابر سایش

درختانی که اغلب از چوب آنها برای منبت استفاده می شود شامل گردو (گردو جوز)، راش، چنار، توسکا، افرا، سنجد، هلو انجیری، عناب، نارنج، شمشاد، اقاقیا، زبان گنجشک، توسکا،  و ممرز می باشند. البته درختانی چون آبنوس، توت، پسته، ارغوان نیز برای منبت مناسب هستند که متاسفانه کمیاب و گرانند.

هنگام کنده کاری باید دقت کنید حکاکی در جهت الیاف چوب (راه چوب) که همان مسیر رشد عمودی گیاه است، انجام شود.

هنر منبت و معرق و تفاوت آنها با یکدیگر, پورتال خبری فرهنگی گهر

منبت بر اساس ماهیت برش چوب به چند دسته تقسیم می شود که تکنیک مورد استفاده در هر کدام با دیگری فرق می کند؛ منبت سطحی، منبت عمقی و پیکره تراشی سه سبک مختلف کنده کاری چوب می باشند.

منبت یکی از قالبهای هنری قدیمی است که برای ساخت اشیا و مجسمه های زیبا به کار می رود و سابقه این هنر دستی در ایران به ۱۵۰۰ سال قبل باز میگردد و قدیمی ترین اثر منبت در ایران یک در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز می باشد.

البته آغاز کنده کاری چوب در جهان را می توان زمانی دانست که انسان با ابزاری تیز به تراشیدن چوب پرداخت، از این رو پیدایش هنر منبت را نمی توان به درستی تخمین زد. علاوه بر آن از بین رفتن، پوسیدن و فرسایش چوب در اثر گرما، رطوبت و مرور زمان سبب شد از آثار چوبی منبت قدیمی اثری در دست نداشته باشیم.

قدیمی ترین نمونه منبت کاری شده جهان تندیس چوبی نیم متری معروف به شیخ آل بلد است که متعلق به ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد می باشد و در منطقه کارنک مصر در سال ۱۸۶۰ میلادی کشف شده است و مجسمه بت شیگیر با یازده هزار سال قدمت قدیمی ترین اثر کنده کاری شده جهان است.

امروزه این هنر در شهرهای گلپایگان، تویسرکان، ملایر و آباده رونق زیادی دارد که سقف چوبی عمارت هشت بهشت اصفهان یکی از نمونه های منبت چوب می باشد.

ابزار آلات منبت کاری

ابزار آلات مورد استفاده برای ساخت یک اثر در حرفه منبت بدین ترتیب می باشند:

مغار یا قلم منبت کاری با تیغه های مختلف از نظر اندازه و فرم، گیره، میز منبت، گیره نجاری، سوهان آهنی، سوهان کاغذی، پارچه‌ای و آبی، لوازم التحریر، کاغذ روغنی یا پوستی یا کالک، چکش پلاستیکی یا چوبی، تیزکن برقی، انواع چوب، چسب چوب، قلم موئی، میخکوب، کمد وسایل، اره، لیسه، دریل، متر، سنگ نفت، لاستیک و زیر کاری

مراحل منبت کاری

هنر منبت و معرق و تفاوت آنها با یکدیگر, پورتال خبری فرهنگی گهر

ابتدا طرح مورد نظر را به وسیله یکی از راه های کاربن، به صورت مستقیم، فتوکپی، سوزنی کردن و یا به صورت روغنی کردن کاغذ به چوب انتقال می دهند و کار را با گیره دستی می بندند و شروع به  کنده کاری می کند و در آخر کار به کمک یک سنمباده نرم کار را صاف و صیقلی می کند و در آخر روغن با پلی استر به سطح کار زده می شود تا در برابر رطوبت مقاوم باشد و ترک نخورد.

برای تثبیت طرح و جلا از روغن گردو یا روغن زیتون هم استفاده می کنند. در مرحله اول قبل از آنکه با مغار طرح را جدا کنید در صورت نیاز به چوب نفت بزنید تا چوب نرم شود.

همانطور که ابتدای متن هم ذکر شد متاسفانه استقبال از هنر دستی و قدیمی منبت چوب رضایت بخش نیست که یکی از عوامل به صرفه نبودن یادگیری این هنر بازار کار آن می باشد.

دستگاه های سی ان سی مخصوص منبت کاری که معمولا بیش از یک اسپیندل هم دارند با قدرت تولید قطعات منبت شده برای مبلمان، بوفه، ساخت تابلوها، قاب و ساخت سایر قطعات با صرف هزینه و زمان کمتر و ظرافت بیشتر نسبت به روش سنتی به صرفه تر می باشد.

هنر منبت و معرق و تفاوت آنها با یکدیگر, پورتال خبری فرهنگی گهر

همچنین سی ان سی ۴ محوره ای وجود دارد که علاوه بر قطعات مسطح می تواند قطعات منبت مدور (مانند پایه چوبی) را نیز تولید کند یا در نوع دیگری با اسکنر سه بعدی از یک اثر کنده کاری شده اسکن گرفته می شود و بدون طراحی، فایل اسکن برای تراش به دستگاه ارسال می شود.

معرق کاری

هنر منبت و معرق و تفاوت آنها با یکدیگر, پورتال خبری فرهنگی گهر

واژه معرق به معنای تکه تکه، رگه رگه و یا وصله می باشد و در کلام هر چیز رگه دار و قرار گرفتن خط در کنار خط را معرق می نامند.

معرق کاری با مواد گوناگونی چون چوب و سنگ انجام می شود که معرق چوب شناخته ترین نوع آن است و به معنای قرار گرفتن قطعات چوب های رنگی در کنار هم روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه با داشتن طرح از پیش تعیین شده و ایجاد طرحی مشخص می باشد.

گاهی در طرح معرق در کنار تکه چوب از مصالح دیگری چون استخوان، صدف، عاج، فیبر، خاتم و فلز (طلا، برنج، نقره، مس) هم استفاده می کنند و از قرار گرفتن این قطعات کنار هم تابلوهای زیبایی به وجود می آورند.

طبق این تعاریف هنر معرق کاری، هنر موزائیک است که هنرمند با کنار هم قرار دادن قطعات چوب از جنس و رنگ مختلف در کنار هم اثری ارزشمند خلق میکند؛ علاوه بر معرق کاری با چوب انواع دیگری مانند معرق کاشی، معرق سرامیک، معرق سنگ و معرق چرم نیز وجود دارد که وجه تشابه این هنرها در شیوه عمل آن ها می باشد که در این هنرهای دستی با ترکیب قطعات رنگی از جنس مورد نظر طرحی زیبا به وجود می آورند.

هنر معرق کاری یکی از زیباترین هنرها و صنایع دستی ایران است که در شهر هایی نظیر اصفهان، یزد،کاشان، هرات، سمرقند و تبریز رونق دارد و پیشینه تاریخی آن به سده ششم هجری در ایران می رسد. این رشته در طبقه بندی هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی کشور در دسته هنرهای صناعی زیر شاخه آثار چوبی و در قسمت برش چوب قرار دارد و در میان هنرهای چوبی و صنایع دستی ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار  است که نسبت به صنایع دیگر چوبی در ایران از قبیل خاتم، نازک کاری، خراطی، بافت سبد و حصیر قدمت بیشتری دارد. برخی افراد به اشتباه این هنر را مرقع می نامند که این هنر دیگری است و به معنای گردآوری تکه های مختلف آثار گوناگون در یک مجموعه می باشد.

از هنر معرق کاری برای تزئین در و پنجره، مبلمان و میز استفاده می کنند که چوب‌های زبان گنجشک، فوفل، گلابی، سنجد، گردو، عناب، نارنج، راش، توسکا، چنار، بلوط، کاج، نراد، ممرز و ملچ از جمله چوبهاب خود رنگ می باشند که برای ساخت این آثار مفید هستند و هنرمند معرق کار طبق طرح و سلیقه خود آنها را انتخاب می کند.

به خاطر آنکه چوب از مواد نسبتا ناپایدار و کم دوام طبیعت است، آثار ساخته شده با آن در طول زمان و  بر اثر حوادث و عوامل مختلف آسیب دیده و از بین رفته اند. به دلیل آنکه هیچ گونه آثار چوبی مشخصی از دوره های مختلف تاریخی، باقی نمانده است پیدایش تاریخی این هنر به درستی مشخص نیست و محققان زمان های متفاوتی را به عنوان مبدا معرق چوب در نظر گرفته اند.

برخی از تاریخ نویسان معرق چوب را الهام گرفته از معرق کاشی می دانند که در زمان رکود صنعت کاشی شروع به رشد کرد؛ جالب است بدانید یکی از اولین آثار موجودی معرق کاشی گنبد سرخ در مراغه است که در دوره ایلخانیان ساخته شد.

قدیمی ترین اثر معرق چوبی کشف شده در ایران یک قطعه شانه چوبی است که قدمت آن به هزاره پنجم قبل از میلاد می رسد و در کاوش های باستانی شهر سوخته زابل به دست آمده است؛ برخلاف آنچه گفته شده است که معرق در ایران از هند وارد شده است طرح های معرق کاری روی این چوب همانند طرح های سفالینه های کشف شده ایرانی است که باطل بودن این نظریه را نشان می دهد.

معرق چوب از لحاظ شیوه اجرا به دو دسته معرق روی چوب و داخل چوب تقسیم می شود که رویه کوبی، زمینه چوب یا چوب در چوب، روکشی و رزین دار انواع معرق روی چوب و جای گزینی، نازک کاری انواع معرق داخل چوب می باشند. معرق مشبک، معرق منبت و معرق خاتم انواع معرق هستند که در ترکیب آن با دیگر هنرها به وجودمی آیند.

ابزار آلات معرق کاری

اره دست، اره چوب بر، اره فلز ، پرس دستی (پیچ دستی)، پرس برقی، پیشکار، تیزک، چکش، سوهان تخت، سوهان چوب ساب، کمان اره، رنده دستی، سنگ نفت، گازانبر، لیسه، مغار لیسه تیز کن، ماشین پرداخت، مته دستی، مداد و متر، گونیا و میخ (سه نوع میخ بکاررفته در معرق: سایه، سنجاقی و کبریتی)

مراحل معرق کاری

هنر منبت و معرق و تفاوت آنها با یکدیگر, پورتال خبری فرهنگی گهر

مهم ترین فاکتور در معرق کاری وجود انواع چوب با تنوع رنگی می باشد که هنگام انتخاب چوب علاوه بر رنگ باید به مواردی چون استحکام، خشک بودن چوب، قابلیت اره شدن و رنده شدن چوب توجه کرد.

هنرمندان طرح مورد نظر خود را از خطوط اسلیمی و ختایی و نیز نگاره های ایرانی اقتباس می کنند و آنرا بر روی کاغذهایی نظیر کالک، ماشینی و روغنی رسم می کنند.

طرح را روی چوب چاپ میکنند یا کاغذ را روی زمینه چوبی می چسبانند و تکه های طرح را با اره مویی برش می دهند.

تکه های بدست آمده که شابلون نام دارند را بر روی زیر کار اصلی میخ می کنند و چسبی که از سریش و پودر امرا تهیه شده است را روی  شیارها میریزند تا تمام شیارهای بین نقوش پر شود و قطعات به طور کامل به هم بچسبند. بعد برای آنکه سطح کار یکنواخت و صیقلی شود آنرا سمباده می زنند؛ ریختن مخلوط پلی استر، سمباده زدن کار با سمباده لرزان و ظاهر شدن رنگ چوب، ریختن پلی استر شفاف و پرداخت کار به وسیله دستگاه پرداخت و مواد جلا دهنده آخرین مراحل ساخت معرق می باشند.

 

آخرين هاي اين بخش
ديگران چه مي خوانند
دیدگاه ها
برای ارسال دیدگاه مرتبط با این مطلب کلیک کنید

گـهـر در شبکه هاي اجتماعي