اقلیت های مذهبی در ایران به چه کسانی گفته می شود؟

در کشور ایران افراد زیادی زندگی می کنند که هر کدام دین و مذهب خود را دارند به این گونه افراد و خانواده ها، اقلیت مذهبی گفته می شود. برای آشنایی با اقلیت های مذهبی در ایران این بخش گهر را بخوانید. در ادامه مطالبی در مورد اقلیت های دینی در ایران و اقلیت های دینی و مذهبی می خوانید.

اقلیت های مذهبی در ایران به چه کسانی گفته می شود؟

اقلیت های مذهبی در ایران

جغرافیای ایران در طول تاریخ، دارای ساختاری چند مذهبی و دینی، چند فرهنگی و کثیرالمله بوده است. تعدد دینی-مذهبی و ائتنیکی در این جغرافیا البته با قبول در اکثریت بودن منصوبین دین اسلام به همراه ایجاد فرصتهای بسیار جهت همزیستی و تاثیر و تعامل متقابل بین ادیان و مذاهب، مسبب تحریکات وکشمکشهای فراوانی نیز شده است. سیاست آسیمیلاسیون که از زمان حرکت شعوبیه در حق ملل غیر فارس و غیر شیعی امامی شروع شده و در زمان حکومت پهلوی نیز دنبال گشت، پس از انقلاب اسلامی نیز از طرف حاکمیت ادامه یافته است.

سیاست آسیمیلاسیون با شعارهای تک زبان، تک دین و تک فرهنگ، در عرض 90 سال گذشته در راستای تشکیل حکومتی مرکزگرا و ملی، تبدیل به رویکردهای اساسی سیاسی حکومتهای پهلوی و جمهوری اسلامی گشته است. قانون اساسی ایران که بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی تالیف و تصویب گشت، با قرار دادن قرآن و فقه شیعی امامی و نظرات رهبر انقلاب آیت الله خمینی و بیانات صریح ایشان در مورد ادیان، مذاهب و قومیتها به عنوان اساس ایدئولوژیک خویش، تنها  سه دین مسیحیت، یهودیت و زرتشتی را به عنوان ادیان شناخته شده به رسمیت می شناسد.

مذاهب دیگر اسلامی(مذاهب چهارگانه اهل سنت و زیدیه) را نیز مورد احترام دانسته و به رسمیت شناخته ولی درگر ادیان و اعتقادات را در هیچ شرایطی به صورت رسمی قبول نکرده و به هیچ وجه اجازه فعالیت و  عبادت آزادانه به ایشان نمی دهد در عین حال به صورت سیستماتیک و بی وقفه به دستگیری، زندانی و اعدام این منصوبین پرداخته میشود.

 جمیعت اقلیتهای دینی و مذهبی در ایران

بر طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن که از طرف مرکز آمار ایران در سالهای 2006 و 2011 برگذارگشته، جمعیت کل ایران در سالهای 2006 رقم 70.495.782 و 2011 رقم  75.149.669 مشخص گشته است.

جمعیت اقلیتهای دینی و مذهبی در سالهای 2006 و 2011  بر طبق داده های مرکز آمار ایران

داده های فوق تقریبا تنها اطلاعات در مورد اقلیتهاست که از طرف حاکمیت جمهوری اسلامی ایران منتشر گشته است.

آنگونه که مشاهده میشود حساسیت و پنهانکاری که حاکمیت موجود ایران در مورد عدم انتشار نتایج سرشماری در مورد اقوام دارد در مورد اقلیتهای دینی و مذهبی نیز به کار میبندد. با دقت در داده های فوق رقمهای به دست آمده از دو گزینه آخردر سالهای 2006 و 2011 به ترتیب 259.551 و 315.096 به عنوان قشری که خارج از جمعیت مسلمان و اقلیتهای به اصللاح رسمی با عناوین “سایر” و “اظهار نشده” مشخص شده اند. مسئله دیگر در داده های فوق آمار منصوبین به مذاهب غیر شیعی اسلامی است که مانند همیشه به دلیل نگاه سیاسی-امنیتی حکومت اسلامی ایران منتشر نمیشود.همانطور که ملاحظه میگردد با وجود شرایط حاکم، مشخص نمودن آمار حقیقی و صحیح اقلیتهای مذهبی-دینی کار آسانی نیست. به همین دلیل بررسی و دقت درآمار غیررسمی و داده ها، اطلاعات و بیانات تشکلها و جمعیتهای اقلیتهای دینی-مذهبی در داخل و خارج از ایران به صورت ضرورتی مهم مینماید.

1- اقلیتهای دینی-مذهبی در ایران

2-1 اقلیتهای دینی و مذهبی رسمی در قانون اساسی ایران

قانون اساسی تدوین و تصویب گشته پس از انقلاب اسلامی ایران طی چندین ماده به صورت مستقیم، چند مذهب غیر شیعی اسلامی و سه دین به غیر از اسلام را به عنوان اقلیتهای مذهبی و دینی شناخته شده معرفی میکند. اصل دوازدهم قانون اساسی پس از اعلام دین ومذهب رسمی ایران به عنوان دین ایلام و مذهب اثنی عشری، به الی الابد بودن آن تاکید مینماید. در همان اصل(اصل دوازدهم) همچنین احترام به مذاهب دیگر اسلامی و حدود آزادی این مذاهب می پردازد: “… و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه(ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاهها رسمیت دارند…”(قانون اساسی ایران: اصل 12). مذاهب مورد نظر در همین اصل بدین گونه شمرده میشوند: حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی.

در اصل 13 قانون اساسی تنها سه گروه دینی به عنوان اقلیتهای دینی در چهارچوب قانون آزاد شناخته و معرفی شده اند، بر طبق این اصل: “ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی تنها اقلیتهای دینی شناختهدمیشوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل میکنند.”(قانون اساسی ایران: اصل 13) آنگونه که مشاهده میشود قانون اساسی در اصول 12 و 13 در بحث آزادی اقلیتها، ادیان غیر از اسلام و مذاهب اسلامی غیرشیعی را به نام مشخصا بیان نموده. آنگونه که معلوم است به غیر از این ادیان غیر اسلامی و مذاهب غیر شیعی مشخص شده توسط قانون اساسی، منصوبین ادیان، مذاهب و سیستمهای اعتقادی دیگری نیز در ایران وجود داشته و در حال سکونتند.

2-2 ادیان(به رسمیت) شناخته شده در ایران(طبق قانون اساسی)

مسیحیت: جمعیت مسیحیان ایران در سالهای 2006 و 2011، بر طبق داده های نتایج آماری سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران 109.415 و 117.704 نفر اعلام شده ولی منصوبین دین مسیحی در ایران به صورت رسمی از طرف جمهوری اسلامی به دو شاخه اصلی تقسیم شده و شناخته میشوند. این تقسیم بندی به صورت مسیحیان ارمنی و مسیحیان آسوری و یا آشوری میباشد که در زیر به تفکیک توضیح داده میشود.

مسیحیان ارمنی: ارمنی ها در ایران علاوه از اینکه به عنوان اقلیت دینی شناخته میشوند به عنوان اقلیت قومی نیز محسوب میشوند. ارمنیان که از قرن 16 در قالب کوچها و مهاجرتهای پراکنده به سوی مرکز ایران امده اند، در اوایل به کلیسای سریانی وابسته بودند. کلیسای ارمنی که از لحاظ اعتقادی با کلیسای ارتدوکس یکی میباشد، در سه شهر بزرگ ایران دارای کلیسا می باشند.

با قبول مذاهب کاتولیک و پروتستان از سوی بخشی از جامعه ارمنی اقدام به تاسیس کلیساهای کاتولیک و پروتستان خود کردند. کلیسای ارمنی ایران تابع و وابسته به دو کلیسای بزرگ میباشد، این دو کلیسا عبارت است از کلیسای آچمیادزین واقع در جمهوری ارمنستان و دیگری کلیسای آنتلیاس واقع در کشور لبنان. جمعیت ارمنی ایران دارای سه کلیسای مرکزی در سه شهر تهران، اصفهان و تبریز میباشد. اما علاوه از آن جمعیت ارمنی در ایران دارای امتیازات و امکانات وسیع فرهنگی، ورزشی و اجتماعی میباشند که تماما از طرف دولت جمهوری اسلامی به آنها تخصیص داده شده است.

کلیساها: جمع کل کلیساهای موجود در ایران نزدیک به 250 کلیسا میباشد که از این 250 کلیسا 200 کلیسا متعلق به ارمنیان میباشد، منصوبین ارمنی که فقط 50 کلیسا را در تهران دارا میباشند، جمعیتی مابین 90.000 الی 100.000 نفر در ایران دارند.

رسانه های جمعی: جامعه ارمنی ایران با کمک دولت جمهوری اسلامی اقدام به نشر مجلات، روزنامه و … به زبان و فرهنگ خویش مینمایند. قدیمی ترین مجله منتشره از سوی جامعه ارمنی قدمتی 60 ساله دارد که در تهران انتشار می یابد.

ارامنه در مجلس شورای اسلامی: علی رغم جمعیت کم، ارامنه دارای دو نماینده در مجلس شورای اسلامی میباشند، یکی به عنوان نماینده ارامنه جنوب و دیگری نماینده ارامنه شمال که این روند از زمان پس از انقلاب تا به امروز ادامه داشته است. بر طبق اصل 64 قانون اساسی، ارامنه حق انتخاب دو وکیل در مجلس شورای اسلامی را دارا میباشند.

مدارس: ارامنه در ایران نزدیک به 50 مدرسه میباشند. این مدارس با بودجه مستقیم دولت ایران در جهت آموزش و تعلیم فرهنگ و زبان ارمنی اداره شده و استفاده میگردند. در این مدارس ارامنه ایران از مقطع ابتدایی به زبان مادری  و آمزه های دینی  و اعتقادی خویش به تحصیل می پردازند. تحصیل در این مدارس برای دیگر اقشار جامعه ممنوع میباشد ولی ارامنه علاوه از مدارس خویش میتوانند در دیگر مدارس نیز به تحصیل بپردازند و هیچ محدودیتی در این مورد برای آنان وجود ندارد، همچنین رشته زبان و ادبات ارمنی تقریبا در همه مؤسسات آموزش عالی و دانشگاهها وجود دارد.

جامعه تقریبا 90 هزار نفری ارامنه در ایران دارای حدودا 50 مرکز و انجمن فرهنگی-ورزشی میباشد، این انجمنها با بودجه مستقیم دولت تاسیس گشته و در خدمت جامعه ارمنی ایران میباشند. همچنین ارمنیان ایران دارای قبرستانهای مخصوص به خود و خانه سالمندان نیز میباشند.

مسیحیان آشوری(آسوری): آشوریان و یا آسوریان قبل از میلاد در بین النهرین، عراق امروزی، عربستان و ایران زندگی کرده اند، در حال حاضر آسوریان که منصوب به دین مسیحی هستند در ایران، عراق و ایالات متحده آمریکا پراکنده اند و جمعیت کل ایشان از یک و نیم میلیون نفر تجاوز نمیکند. جامعه آشوری در ایران جمعیتی بالغ بر 30 هزار نفر را دارا هستند و دارای 65 کلیسا میباشد. کلیسای اصلی این جامعه دینی کلیسای شرق آشور میباشد و از لحاظ اعتقادی همسان با کلیسای ارتدوکس میباشد.

جمعیت 30 هزار نفری آشوریان ایران دارای یک نماینده مجلس در هر دوره مجلس شورای اسلامی میباشد. همچنین دارای مدارس و در حدود 20 مرکز و تنجمن فرهنگی-ورزشی میباشند که با بودجه مستقیم دولت تاسیس و اداره میشوند.

کلیمی(یهودی): یهودیان ایران با نام کلیمی نیز شناخته میشوند. تاریخ حضور یهودیان در ایران از 2500 الی 2700 سال تخمین زده میشود. کلیمیان ایران که از دوره مشروطیت دوم در مجلس ایران دارای یک نماینده مجلس میباشند، پس از انقلاب اسلامی نیز این حق خود را بر طبق قانون اساسی دارا میباشند. جمعیت کلیمیان ایران به خصوص پس از قرن 19 تا به امروز به دلیل مهاجرت روزافزون در حال تغییر است. در بخشی از مصاحبه “همایون نجف آبادی” رییس “انجمن کلیسای تهران” در سال 2013 که در روزنامه النهار چاپ بیروت و روزنامه ایران چاپ شده است، کل جمعیت کلیمیان ایران را بین 300 الی 350 هزار نفر بیان میدارد. در ادامه اشاره به مهاجرت 250 هزار نفر از کل رقم یاد شده به اسرائیل و 80 هزار نفر به ابالات متحده آمریکا میکند و تعداد کلیمیان باقی مانده در ایران را 10 هزار نفر بیان میدارد.

به گفته نجف آبادی اکثریت جامعه کلیمی در ایران در سه شهر بزرگ تهران، اصفهان و شیراز در حال سکونت هستند. این در حالیست که سایت رسمی اینترنتی همان انجمن جمعیت کلیمیان مسکون در تهران را 15 هزار نفر و شیراز را بین 10 الی 12 هزار نفر بیان میدارد. مهاجرت کلیمیان ایران البته از قرن 19 به بعد از راه هندوستان به ابالات متحده آمریکا شروع گشته بود ولی آنگونه که مشخص معلوم است این تراکم مهاجرت کلیمیان پس از انقلاب اسلامی ایران به صورت بسیار چشمگیر رو به افزایش نهاده و ادامه یافته است.

کلیمیان ایران اگر چه نه به اندازه ارمنیان ایران، ولی دارای کنیسه های مخصوص به خود میباشند. فقط در تهران دارای 16 کنیسه هستند، این تعداد در شهر اصفهان نزدیک به 14 میباشد. مسائل و مشکلات اجتماعی-سیاسی و حقوقی کلیمیان ایران از طرف سه مرجع رسمی جامعه کلیمی اداره میگردد.

1.مرجع دینی کلیمیان

2.تنها نماینده مجلس جامعه کلیمیان در مجلس شورای اسلامی ایران

3.هیئت مدیره انجمن کلیمیان تهران

کلیمیان ایران به غیر از کنیسه ها و عبادتگاههای خود در ایران دارای مدارس خصوصی، انجمنهای فرهنگی، خانه جوانان، انجمن زنان و دانشگاهیان، کتابخانه و فروشگاههای مخصوص فروش گوشت، خانه سالمندان و بیمارستان میباشند. جامعه کلیمیان در ایران دارای انتشارات مخصوص به خویش، مجلات و روزنامه ها نیز میباشند که از مهمترین آنان مجلات “تاموز” و “افق بینا” میباشد.

2-3 مذاهب غیر شیعی اسلامی

مذهب حنفی: مذهب حنفی از جمله مذاهب چهارگانه اهل سنت دین اسلام میباشد. نام این مذهب(حنفی) از نام بنیانگذار آن گرفته شده است. بنیانگذار مذهب حنفی “ابوحنیفه نعمان بن ثابت” میباشد. از بین مذاهب چهارگانه اهل سنت مذهب حنفی دارای بیشترین منصوبین به لحاظ جمعیتی میباشد. منصوبین حنفیه بیستر در افغانستان، پاکستان، چین، بالکان، هندوستان، اندونزی، مالزی و آسیای میانه پراکنده اند. در ایران بیشتر در نواحی شمال شرقی، شرق و جنوب شرقی مسکون میباشند.

مذهب شافعی: از مذاهب چهارگانه اصلی اهل سنت مذهب شافعی میباشد. نام این مذهب از بنیانگذار آن به نام “ابو عبدالله محمد ادریس شافعی” گرفته شده است. امام شافعی که در سالهای 150 هجری درغزه متولد گشته است با الهام و تاثیر از مذاهب حنفی و مالکی، این مذهب را بنیان گذاشت. امام شافعی در این مذهب به طور وسیعی از احادیث استفاده کرده است.

مذهب حنبلی: مذهب حنبلی نیز از جمله مذاهب بزرگ چهارگانه اهل سنت بوده و بر اساس فقه بنیان نهاده شده است. بنیان گذار این مذهب “ابوعبدالرحمان حمد بن حنبل” میباشد. ابن حنبل اهمیت بسیاری به احادیث میداد و فقط در جهت قرآن و احادیث پیغمبر اسلام حرکت میکرد. ایشان در سال 241 هجری وفات کرده اند.

مذهب مالکی: مذهب مالکی نیز یکی از مذاهب چهارگانه اهل سنت بوده بر اساس فقه بنیان نهاده شده و نام خود را از بنیان گذار این مذهب یعنی “ابوعبدالله مالک بن اوس” گرفته است. زمان تولد ابوعبدالله در بین سالهای 90-95 هجری در شهر مدینه تخمین زده میشود.

مذهب زیدیه: زیدیه از فرق شیعی میباشد. نام خود را از “زید ابن علی ابن حسین” گرفته و از بین فرقه های شیعی نزدیکترین به اهل سنت میباشد. منصوبین مذهب زیدیه بر خلاف شیعیان جعفری که به 12 امام معتقدند، اعتقاد به زید ابن علی به عنوان امام پنجم دارند. اما مانند شیعیان معتقد به امامت “علی ابن ابی طالب”، “حسن ابن علی”، “حسین ابن علی” و “علی ابن حسین به عنوان چهار امام نخستین هستند. از لحاظ فقهی به مذهب حنفی نزدیکترند. منصوبین مذهب زیدیه که تقریبا در هر نقطه ایی از جغرافیای اسلامی پراکنده اند، موفق به تشکیل حکومت در عصر سوم هجری در یمن گشنه اند. اما در مراکش و مناطق گیلان و طبرستان ایران نیز موفق به تشکیل دولت شده اند که مابین 60 الی 200 سال به طول انجامیده

قانون اساسی جمهوری اسلامی اینگونه از اقلیت‌های مذهبی به رسمیت شناخته شده یاد می‌کند:

۱-ایرانیان زرتشتی، کلیمی،منداییان مسیحی اعم ازآشوریان ایران وارمنیان ایران تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و دراحوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می‌کنند

۲-اقلیت‌های مذهبی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی یا اهل سنت و زیدی دارای احترام کامل می‌باشند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاه‌ها رسمیت دارند و در هر منطقه‌ای که پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها بر طبق آن مذهب خواهد بود، با حفظ حقوق یروان سایر مذاهب.

اقلیت‌های مذهبی شناخته نشده در ایران

• بابیان
• بهائیان
• یارسان
• سیک‌های ایران
• بوداییان ایران
• ذکری‌ها
• شیخیه
• اسماعیلیه
• بی‌دینان ایران

 برخی از گروه‌های صوفیه:

• اویسیه
• نوربخشیه
• گنابادیه
• خاکساریه
• مکتب اهل حق
• ملامتیه
• قادریه
• نقشبندیه