تهران دارای 22 منطقه است که هر کدام از این مناطق تقسیم بندی ها و جغرافیا و تاریخچه و ویژگی های خاص خود را دارند. یکی از این مناطق، منطقه 15 تهران است. در ادامه معرفی همه مناطق تهران، گهر در این بخش به معرفی منطقه 15 تهران می پردازد.
معرفی منطقه 15 تهران
منطقه 15 تهران
تاریخچه منطقه 15 تهران
بررسی زمانی رشد منطقه نشان می دهد که گسترش بافت کالبدی منطقه 15 از حوالی سالهای 1340 شروع شده و تدریجا” بر سرعت آن افزوده می شود در دوره بعد از انقلاب اسلامی نیز شاهد دو مرحله از گسترش شتابان وبی برنامه منطقه در سالهای اولیه بعد از انقلاب و رشد تحت کنترل بعد از سالهای1370 هستیم .
بدیهی است خصلت اصلی و پیوسته رشد وشکل گیری منطقه درتمام این سالها با مو قعیت حاشیه ای و دروازه ای آن پیوند داشته است. تاجائیکه این امر درتعیین هویت وسیمای شهری منطقه نقش اصلی وقطعی پیدا کرده است. هسته های اولیه رشد منطقه از میدان خراسان و محور شوش و دسترسی به شهر ری شکل گرفته است.به طوریکه مساحت بافت شهری شکل یافته تا سال 1327حدود 36/38 هکتار بوده است که با توجه به مساحت کنونی 3544(هکتار) میتوان گفت تا آن تاریخ تنها اندکی بیش از یک درصد بافت شهری منطقه احداث شده است. جریان ساخت و سازها در محدوده مورد نظر از محور شهبازجنوبی تیر دوقلو به سمت داخل ناحیه خیابان شوش ومحور شهری ادامه می یابد. به طوریکه در سال 1345 مساحت بافت شهری ساخته شده به حدود چهاردرصد مساحت کنونی منطقه میرسد .
ادامه ساخت و سازها حول محورجاده خراسان وتکمیل بافت ناحیه یک وتکمیل نسبی بافت در محور شهر ری تا سال 1345مساحت بافت ناحیه ساخته شده را به 393 هکتار یا بیش از یازده درصد مساحت کنونی منطقه می رساند. در دوره‌ي بعد از اين تاريخ تا سال 1353 (سال تحولات اقتصادي ناشي از افزايش قيمت نفت) ، شكل‌گيري بافت شهري برنامه‌ريزي شده‌ي افسريه (در ادامه‌ي سياست نظامي‌گري و ساخت پادگانهاي بزرگ در جنوب شرق تهران) و توسعه‌ي بافت به صورت لكه‌هاي پراكنده دنبال مي‌شود تا جائيكه مساحت بافت ساخته شده در سال 1353 به بيش از 695 هكتار يا حدود 20 درصد مساحت كنوني منطقه مي‌رسد .
به عبارت ديگر طي مدت هشت سال مساحت بافت ساخته شده دو برابر مي‌شود كه نشان رشد چشمگير منطقه است. بعد از سال 1353 افزایش ناگهانی قیمت نفت موجب رشد انفجاری ونا متعادل شهری در تهران می شود واز جمله در جنوب شرق تهران نیز شاهد رشد چشمگیر شهرک های برنامه ریزی شده نظیر کیانشهر، مشیریه ، پادگانهای قصر فیروزه و بخش هایی از مسعودیه می شویم و دراوایل انقلاب، مساحت بخشهای ساخته شده به حدود 1763 هکتار یا نزدیک به 50 درصد مساحت کنونی منطقه میرسد. جریان رشد در محدوده مورد نظر با انقلاب اسلامی و با آزاد شدن بخش عمده محدوده 25 ساله طرح جامع شهر تهران در 1358 به سرعت گسترش می یابد .
در فاصله کوتاه پس از آزاد شدن محدوده 25 ساله طرح جامع شهر تهران، تقریباٌ تمامی سطح خالی منطقه به زیر ساخت و سازهای شهری می رودو تبد یل به بافت پر شهری می شود.در حالیکه تا سال 1358 تنها بخش بسیار کوچکی از محدوده کنونی منطقه (ناحیه1)دارای بافت پر شهری است.ودرسایر قسمتهای منطقه لکه های منفصلی از ساخت وسازهای شهری وجود دارد. بيشترين شتاب افزايش جمعيت منطقه مربوط به سالهاي دهه 1350 و اوايل دهه 1360 مي‌باشد.مشكلات و محدوديتهاي ساخت و ساز مسكن و سكونت در محدوده پنج ساله خدماتي شهرداري تهران براي بسياري از مهاجران در كنار تمايلات سودجويانه دارندگان اراضي وسيع در محدوده حد فاصل محدوده خدماتي پنج ساله و محدوده 25 ساله (قانوني) شهر و همراهي و موافقت سازمانها و نهادهاي ذيربط (مانند شوراي نظارت بر گسترش شهر تهران، انجمن شهر، شوراي هماهنگي و شوراي طرح و برنامه و …) با خواستهاي آنان و نيز الزامات گسترش كالبدي شهر تهران در متن تحولات شهرنشيني در كشور و … موجب مي‌شود تا در محدوده عرفي يا ثبتي اراضي زمين داران بزرگ (كه نامهايي مانند مشيريه، مسعوديه و …معرف آن است) و يا زمينهاي بزرگ دولتي (مانند افسريه ، كيانشهر و … نمونه‌هايي از آن است ) به تدريج طرحهاي شهري (با هدف اصلي ايجاد سكونتگاه براي جمعيت )ارائه ، تصويب و اجرا شده و يا قطعات تفكيك شده واگذار شده به متقاضيان تدريجاً توسط آنها ساخته شده و محدوده كنوني منطقه در يك پروسه تقريباً ده تا بيست ساله به سرعت پذيراي جمعيت ساكن زيادي شود .
آزاد شدن محدوده حد فاصل محدوده پنج ساله خدمات شهري و محدوده 25 ساله (كه بخش اعظم منطقه 15 در اين پهنه قرارداشته است) باعث تسريع اين فرايند سكني گزيني جمعيت و پرشدن بافت كالبدي منطقه مي‌شود . عليرغم اين گاهي ، به علت فقدان اطلاعات آماري، امكان برآورد ميزان مهاجرپذيري جمعيت منطقه در دهه 1350 وجود ندارد، هرچند بيشترين شدت مهاجر پذيري محدوده كنوني منطقه مربوط به همين دوره زماني است. رشد محدوده منطقه 15 شهرداری تهران طی چند دهه اخیر پیوسته جریان داشته است ودر سالهای اخیر اکثرزمینهای خالی سطح منطقه توسط واحدهای مسکونی اشغال شده اند.
موقعيت جغرافيايي منطقه 15 تهران
منطقه 15 از شمال به پادگان قصر فيروزه، 45 متري آهنگ، خيابان خاوران و شوش شرقي و از غرب به خيابان فدائيان اسلام و از جنوب به خيابان دولت آباد، كوه بي‌بي شهربانو و كارخانه سيمان و از شرق به كوههاي شرقي تهران و حد شرقي اراضي افسريه منتهي مي شود. بخشي از محدوده منطقه نيز در حريم شهر واقع است. در واقع از هشت ناحيه موجود، شش ناحيه در محدوده قانوني شهر تهران و دو ناحيه در حريم استحفاظي شهر قرار دارند.
مساحت محدوده قانوني 25 ساله منطقه 28/5 كيلومتر مربع است که بر اساس آخرین مطالعات مشاور شهرسازی منطقه و تغییرات در نظر گرفته در محدوده قانونی منطقه، مساحت محدوده قانونی منطقه بیش از 35 کیلومتر مربع خواهد بود. بر اساس این تغییرات با احتساب محدوده‌ي قصر فيروزه 2، مساحت منطقه بالغ بر 3543/6هكتار می شود كه در صورت تصویب طرح تفصیلی پیشنهادی منطقه، این محدوده ملاک عمل قرار خواهد گرفت.
مساحت حريم استحفاظي شهر تهران در حوزه مديريت شهرداري اين منطقه بالغ بر 16500 هكتار مي‌باشد كه 6/14 درصد مساحت كل حريم استحفاظي شهر تهران است. پهنه اين حريم از لحاظ مديريتي و در چارچوب قانون تقسيمات كشوري در محدوده دو شهرستان تهران و ري قرار دارد.
وضعیت جمعیتی منطقه 15 تهران
جمعیت کلی منطقه 15 بالغ بر 704851 نفر بوده که در میان 203452 خانوار توزیع گشته و بعد خانوار3/24 و تراکم جمعیت 237 نفر در هکتار میباشد .
تقسیم بندی های منطقه 15 تهران
شهرداري منطقه 15 محدوده خدماتي خود را ميان هشت ناحيه تقسيم كرده است كه محدوده شش ناحيه خدمات شهري در داخل محدوده مصوب طرح جامع شهر تهران و محدوده دو ناحيه (ناحيه خاور شهر و ديگري ناحيه قيامدشت ) در خارج از اين محدوده و در داخل محدوده حريم استحفاظي شهر و به صورت منفصل از منطقه قرار دارد.
محدوده ناحيه يك منطقه 15 تهران
شمال اين محدوده از ميدان شوش به سمت ميدان خراسان در مسير خيابان شوش و 17 شهريور آغاز مي‌گردد در شرق اين محدوده در امتداد خیابان خاوران به خيابان ذوالفقاري منتهي مي‌گردد و غرب آن نيز خیابان فدائيان اسلام تا ميدان شوش واقع شده است. جنوب اين ناحيه امتداد بزرگراه بعثت از انتهاي خیابان ذوالفقاري تا تقاطع فدائيان اسلام است. ناحیه1 دارای 6 محله شوش، مظاهری، مطهری، طیب، بی سیم و مینابی میباشد.
محدوده ناحيه دو منطقه 15 تهران
شمال محدوده اين ناحيه از تقاطع خيابان ميثم با خيابان آهنگ شروع مي‌شود و شرق آن بزرگراه بسيج مستضعفان (افسريه) است و غرب اين ناحيه خيابان ذوالفقاري قرار دارد. جنوب اين محدوده از ميدان بسيج آغاز و در امتداد بزرگراه بعثت به تقاطع خيابان ذوالفقاري ختم مي‌شود. محله های اتابک، بلوار ابوذر و هاشم آباد در اين محدوده واقع گرديده است.
محدوده ناحيه سه منطقه 15 تهران
شمال آن از حواشي بزرگراه بعثت شروع مي‌گردد و حواشي شرقي آن پارك آزادگان و حواشي غربي آن خيابان فدائيان اسلام را در بر گرفته است. حواشي جنوبي آن نيز در بزرگراه دولت آباد واقع گرديده است. اين محدوده از فضاي سبز بيشتري نسبت به نواحي منطقه 15 برخوردار مي‌باشد كه شامل پارك آبي آزادگان، توسكا، پارك امير كبير است. محله های شهرک شهید بروجردی، کیانشهر شمالی و کیانشهرجنوبی در این محدوده واقع گردیده است
محدوده ناحيه چهار منطقه 15 تهران
شمال اين ناحيه از ميدان بسيج آغاز و در امتداد شرقي بزرگراه امام رضا(ع) ادامه مي‌يابد، قسمت شرقي آن انتهاي خط محدوده قانوني شهر تهران در انتهاي شهرك رضويه را شامل مي‌شود و قسمت غربي آن پارك پامچال و شركت واحد اتوبوسراني قرار دارد كه به ميدان بسيج منتهي مي‌گردد. در جنوب آن در امتداد لبه انتهايي شهر و حاشيه كوه بي بي شهربانو قرار دارد. محله های شهرك مشيريه و شهرك رضويه در اين ناحيه واقع شده است.
محدوده ناحيه پنج منطقه 15 تهران
شمال اين ناحيه خيابان شهيد رحيمي در شمال افسريه واقع شده است. خيابان 35متري ارديبهشت در شرق ناحيه قرار دارد كه در جنوب ناحيه به بلوار قائم منتهي مي‌گردد. در جنوب ناحيه امتداد خيابان قائم به ميدان بسيج ختم مي‌گردد. غرب اين ناحيه بزرگراه بسيج مستضعفين واقع شده است. اين ناحيه شامل محله‌هاي افسريه شمالی، افسریه جنوبی و اسلام آباد مي‌باشد
محدوده ناحيه شش منطقه 15 تهران
از لحاظ موقعيت جغرافيايي محدوده اين ناحيه از ميدان بسيج آغاز و در امتداد خيابانهاي قائم و 35 متري ارديبهشت از شمال به شهرك شهيد بهشتي (منطقه نظامي) منتهي مي‌گردد. شرق اين ناحيه زمينهاي خارج از محدوده و ده مسگر آباد واقع شده و امتداد جنوبي و غربي آن بزرگراه امام رضا(ع) تا ميدان بسيج قرار دارد. محله های شهرک والفجر و شهرك مسعوديه در اين ناحيه واقع شده است
محدوده ناحيه هفت منطقه 15 تهران
این ناحیه در خارج از محدوده قانونی شهر تهران و در کیلومتر 25 بزرگراه تهران–مشهد واقع شده و محله شهرک قیامدشت را شامل میگردد. شمال اين ناحيه روستاي چهل قز و ارتفاعات موسوم به توچال واقع شده و از سمت شرق به شهرستان پاكدشت وصل مي‌گردد. در جنوب اين ناحيه بزرگراه امام رضا(ع) قرار دارد و روستاي توتك و شهرك صنعتي خاوران در غرب ناحيه واقع شده‌اند.
محدوده ناحيه هشت منطقه 15 تهران
این ناحیه در خارج از محدوده قانونی شهر تهران و در کیلومتر 15 بزرگراه تهران–مشهد واقع شده و محله شهرک خاورشهر را شامل می شود. اين ناحيه از شمال به بزرگراه امام رضا(ع) و از سمت شرق به جاده قاسم آباد منتهي مي‌گردد. در جنوب اين ناحيه اراضي كشاورزي ورامين واقع شده و در مرز غربي اين ناحيه پادگان نيروي هوايي سپاه در سه راهي سيمان قرار دارد.
علاوه بر تقسيمات ناحيه‌اي، شهرداري منطقه 15 بر حسب آشنايي با محلات و اوضاع جمعيتي ساکنين و در راستاي تشکيل انجمنهاي شوراياري به 20 محله تقسيم شده است که اسامی این محلات به شرح ذیل است:
فسریه بالا -فسریه پایین -والفجر -مسعودیه -شهرک رضویه -بوذر -مشیریه -هاشم آباد -بروجردی -تابک -مینابی -طیب -شوش -مظاهری -مطهری -ولیعصر -کیانشهر شمالی -کیانشهر جنوبی
بافت سنتی منطقه 15 تهران
تاریخچه محله شوش- شبیر منطقه 15 تهران
برای آشنایی بیشتر با مسیر تاریخی و روند شکل گیری محله می توان به دوران دارالخلافه ناصری اشاره نمود. در آن هنگام دور تادور تهران را دیوارهای بلند فراگرفته و بیرون از این دیوارها نیز خندق حفر شده بود. ارتباط شهر با بیرون از طریق 12 دروازه در اطراف شهر برقرار می شد. دیوار جنوبی شهر با خیابان شوش فعلی در حد فاصل میدان های شوش و راه آهن منطبق بود و دروازه های آن عبارت بودند از خانی آباد، دروازه غار و دروازه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع). محله شوش- شبیر فعلی و دیگر مناطق نزدیک به آن به نام دروازه شاه عبدالعظیم شهرت داشته اند. از سال 1306 قمری دروازهی راه آهن حضرت عبدالعظیم نیز به دروازه های قبلی اضافه گردید که محل عبور ماشین دودی بود و تا سال های اخیر هم باقی مانده بود. دروازه ماشین دودی و ابتدای مسیر راه آهن تهران به شهر ری در محله شوش شبیر و ابتدای خیابان شهرزاد(شهید رجب نیای) فعلی واقع بوده است.
دروازه حضرت عبدالعظیم (ع) در میدان شوش فعلی قرار داشت و مسیر دیگری بود که تهران را به شهرری متصل میکرد. این خیابان بعد از انقلاب فداییان اسلام نام گرفت. دروازه ماشین دودی سال ها بعد ازسایر دروازه های تهران احداث شده بود و از لحاظ معماری با سایر دروازه ها تفاوت داشت. از جمله آنکه تنها دروازه بدون سقف تهران بود. در اسناد مربوط به آن دوران نشانه ای از وجود یک روستا یا منطقه مسکونی قابل توجه در محل فعلی محله شوش شبیر به چشم نمی خورد. اما نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که در بیرون از دروازه ها هم همواره نوعی از زندگی امروزه در حاشیه نشینی وجود داشته است.
تاریخچه محله هاشم آباد منطقه 15 تهران
محله هاشم آباد از شمال به خیابان خاوران، شرق میدان بسیج، جنوب اتوبان بعثت و غرب به خیابان بنی هاشم منتهی می شود. این محله از قریه های قدیمی شهر تهران میباشد به گفته معتمدین محله میتوان گفت که اولین ساکنان در این محله به سال های 42 و 43 مربوز می شوند. هاشم آباد ابتدا روستای هاشم آباد بوده و همچنین حاج علی زارع که از زمین داران بزرگ آن منطقه بوده و نقش بسزایی در آبادانی این محله داشته است.
تاریخچه محله خاورشهر منطقه 15 تهران
خاورشهر نام شهرکی واقع در بزرگراه امام رضا (ع) است. این شهرک شامل سه بخش شهری،روستایی و صنعتی می باشد. بخش شهری آن مربوط به شهرک خاورشهر، بخش روستایی آن مربوط به روستای توتک و بخش صنعتی آن شامل کارگاه های توتک و لپه زنک است. خاور در لغت به معنی( خور آور) جایی که ( خورشید برآید) است.
تاسال 1354 از سه راه افسریه تهران تا سه راه تنباکویی نزدیک قبرستان ارمنی ها که جاده خاوران نامیده می شد و هیچگونه محله مسکونی یکپارچه وجود نداشت. اما در بیابان های جنوب این جاده حد فاصل کارخانه سیمان تا پلشت(پاکدشت) دهها کوره آجر پزی و آجر دستی در روستای محمود آباد و خاتون آباد و روستای پلشت وجود داشت که کارگران فصلی مهاجر، در خانه های حااشیه کوره ها سکونت داشتند و بازارهای فصلی نیز در آنجا شکل می گرفت. در سال 1354 پایگاه هوایی و پدافند هوایی خاوران تاسیس شد و در کنار آن خانه های مسکونی همافران و پرسنل این پایگاه ایجاد شد. بعد از انقلاب موج مهاجرت روستاییان به تهران فزونی یافت و در کنارهای جاده خاوران و شهرک ها و روستاهای محمود آباد و شهرک خاوران توسعه یافت. هسته اولیه خاورشهر در واقع همان پایگاه پدافند خاوران و خانه های سازمانی آن بود.
تاریخچه محله قیامدشت منطقه 15 تهران
این ناحیه در بخش خاوران واقع در 15 کیلومتری جاده خاوران در خارج از محدوده قانونی شهر تهران واقع شده است. شمال این ناحیه روستای چهل قز و ارتفاعات موسوم به توچال واقع شده و از سمت شرق به شهرستان پاکدشت وصل می گردد. در جنوب این ناحیه بزرگراه امام رضا (ع) قرار دارد و روستای توتک و شهرک صنعتی خاوران در غرب ناحیه واقع شده اند.
تاریخچه محله افسریه منطقه 15 تهران
علت نامگذاری این منطقه به افسریه نام مالک اول این منطقه که خانمی به نام افسرالملوک بوده می باشد. این محله در میان بزرگراه بسیج و بلوار اردیبهشت قرار دارد و دارای شبکه ای از خیابان های متقاطع و منظم منطبق با اصول شهر سازی است.
از خیابان 1 تا 29 افسریه در منطقه 15 و از خیابان 30 تا 45 آن در منطقه 14 تهران قرار دارد. نقطه رشد، شکل گیری و توسعه محله را می توان با ظهور مسجد جامع افسریه پیوند زد.
افراد موثر در شکل گیری این محله را نیز به صورت زیر می توان نام برد:
علی وثوق الدوله از نوادگان قاجار و مالک اصلی زمین های افسریه
افسرالملوک اعلم از فرزندان علی وثوق الدوله که به تفکیک زمین های افسریه همت گماشت.
آقای طبری که کلیه زمین های افسریه را از افسرالملوک اعلم خریداری کرد.
از جمله تحولات مهم و تاثیر گذار بر محله از بدو شکل گیری تاکنون نیز عبارتند از: وجود و ظهور انجمن های محله ای، افزایش چشمگیر ساخت و سازهای بعد از انقلاب، ظهور مساجدی همچون مسجد رضویه،مسجد بعثت، مسجد ابوالفضل، مسجد الزهرا و مسجد روح الله
تاریخچه محله مشیریه منطقه 15 تهران
این محله از شمال به میدان آقانور و از جنوب به کوه بی بی شهربانو محدود می شود. محله مشیریه همانند یک متوازی الضلاع می باشد.
مالک این محله را مشیرالدوله، یکی از درباریان و نزدیکان ناصرالدین شاه و از ملاکین بزرگ، معرفی نموده اند. آثاری چند در تهران از وی باقی است که از آن جمله میتوان به مدرسه مشیریه به ریاست محمد حسن خان اعتمادالسلطنه اشاره کرد.
باغ و بقعه و صحن(صفاییه) را برای پیر مراد خود حاج میزا صفا تاسیس نمود. همچنین او روز نامه نظامی علمیه و ادبیه ایران را منتشر می نمود. در مجموع او از رجال نام آور و معتبر دوره ناصری بوده است.
به همین خاطر نام وی بر این محله ماندگار شد.
آخرین مرز بندی مصوب محله مربوط به سال 1345 و از همان بدو شکل گیری محله بوده است. شخصی به نام امیر سلیمانی زمین دار بزرگ دوران پهلوی و اسدالله اعلم نیز به عنوان افراد موثر در شکل گیری این محله قابل ذکر هستند. این دونفر اولین واگذار کنندگان(فروشندگان) زمین های این محله بوده اند.
گورستان مسگر آباد منطقه 15 تهران
در زمانیکه تهران کوچک بود و اطراف آن برج و بارو کشیده شده بود گورستان قدیمی در وسط شهر درمحله باغ فردوس وجود داشت که هم اکنون بقایای آن مثل آرامگاه سید اسماعیل و قبرآقا وجود دارد که احترام خاصی نزدعموم مردم ذارند.
چندی نگذشت که محوطه قبرستان پر شد و هیچ جای خالی نماند. به ناچار زمینی در اطراف شهر که از اراضی مسگر آباد بود را برای گورستان جدید در نظر گرفتند و آن را گورستان مسگر آباد نامیدند. این گورستان در محدوده فرهنگسرای خاوران فعلی می باشد و به آن درب دوم قبرستان تهران هم میگفتند. لازم به ذکر است که این گورستان با روستای مسگر آباد تفاوت دارد و باهم بعد مکانی دارند اگرچه ملکیت آن از اراضی مسگر آباد می باشد. با گسترش روز افزون شهر و ازیاد جمعیت، خیلی سریع تمام فضای گورستان مسگر آباد پر شد و بایست چاره اساسی اندیشیده می شد و این امر لزوم چاره اندیشی برای این مهم را ایجاد کرد و آن منجر به شکل گیری بهشت زهرا گردید.
مسگر آباد در کنار یک قطعه، با قدمتی سیصد ساله، به ظهور رسید. در حال حاضر در تقسیمات کشوری بر سر روستا یا شهرک بودن مسگر آباد جدال است. از ابتدا مسگر آباد به شکل روستایی خود به طور کامل تحت نظارت بومیان بوده و مهاجرین نیز در امورات آن شرکت می کردند. اهالی این روستا اغلب از کردهای کرمانشاه می باشند که احتمالا توسط آقا محمد خان قاجار از کرمانشاه به قم، آمل وتهران، تبعید شدند. ساکنان قدیمی این منطقه خودشان را کلمر می نامند و هنوز هم کسانی هستند که به زبان کلمری صحبت می کنند. اصلیت اهالی بومی به تیره از کردان و یا مازنی ها به نام کلهر می رسد. علی کلهر معروف به خان علی کلهر یکی از کسانی بود که مردم به نیکی از او یاد می کردند و او را فردی عالم می شماردند و برای حل مشکلات خود وی را به حکمیت و عدالت قبول داشتند. با توجه به اینکه شهرستان ری و شمیران که جز مناطق مناسب جهت کشاورزی و دامداری بود ساکنین زیادی داشت. مسگر آباد به بهترین محل برای مهاجرین کشاورز، تبدیل شد. حدود اراضی خریداری شده توسط مهاجرین از تپه های مسگر آباد تا تپه های دوشان تپه و از غرب تا اتابک امروزی و از شرق تا غنی آباد بوده است منطقه مسگرآباد یکی از سکونت گاههای خوش آب و هوای تهران است که با توجه به ساخت و سازهای زیاد هنوز دارای باغ های نسبتا خوبی است.
مسگر آباد از سه طرف توسط کوه محصور شده و تنها از سمت غرب راه ارتباطی دارد. از طریق بزرگراه های خاوران و افسریه به مناطق دیگر قابل دسترسی می باشد. با حدود 35 تا 40هکتار مساحت، منطقه ای دارای فراز و نشیب فراوان است. آب و هوا در این منطقه تابع شرایط جوی کوهپایه ای نواحی خشک و گرم است. به دلیل دور بودن از مرکز شهر،از نظر پاکیزگی هوا در رتبه ای بهتر از تهران است. بنابر نقل سینه به سینه و اسناد و مدارک، ابنیه،آثار باستانی و اشجار موجود، قدمت مسگر آباد به بیش از 300 سال پیش بر می گردد شاید بتوانیم به دلیل وجود خویشاوندی های سببی و نسبی، شغل دامپروری تعداد قابل توجهی از اهالی، کوچ های منظم و فصلی برای جبران کمبود علوفه های دامی در محدوده،آن را ده بنامیم، اما نمی توان از اقتصاد مصرفی، مشاغل رسمی و دولتی افراد، وجود کارگاهها و واحد های تجاری و تولیدی صنعتی چشم پوشی کرد و الزاما آن را در تعریف ده گنجانید. مسگر آباد در نقشه جدید شهرداری( شهرک صالحیه) نیز نامیده شده است.
تاریخچه محله مسعودیه منطقه 15 تهران
محله مسعودیه فعلی در کنار روستای مسگر آباد شکل گرفته است. به عبارت دقبق تر محله مسعودیه در سال 1357، در کنار روستای مسگر آباد متولد شده و خود را به شهر تهران تحمیل می نماید.مالک اصلی این محله، محمد علی وثوق الدوله بوده که زمین های این محله را به حاج پرویز نوری شیرازی واگذار می نماید تا پس از تفکیک به فروش برساند. نام پسر کوچک حاج پرویز، مسعود بوده است. بنابراین نام محله را میتوان برگرفته از نام وی دانست. شایان ذکر است که این زمینها در ابتدا به صورت اقساط به مردم واگذار گردیدند. محدوده زمانی شکل گیری محله نیز به سال های 1341 و 1342 باز می گردد. اما باز هم تا قبل از انقلاب مسعودیه زمینی بایر و موات بوده و چشمه، آب انبار و قناتی در آن وجود نداشته است. ساخت و ساز ها از کنار یک مرغداری(1356) و حمام عمومی(1358) آغار شد و با تاسیس مسجد جامع، توسعه محله در اطراف آن سرعت گرفت. آب و هوای کوهستانی مسعودیه نیز در روند رو به رشد آن نقش با اهمیتی ایفا نموده است.
تاریخچه محله کیانشهر منطقه 15 تهران
در سالهای قبل از انقلاب اسلامی، کیانشهر فعلی یک منطقه آلونک نشین به نام شهرک نجف آباد بوده است. ساکنین این آلونک ها از سال 1354 در آن مکان اسکان داده شده بودند. بعد از بازدید مسئولین از آلونک نشینهای چهار راه فرح آباد(بعثت فعلی) هنگام افتتاح پارک بعثت، برای ساماندهی آن آلونک نشینها دستور جابجایی و اسکان زاغه نشینان شهرک سجادیه فعلی در کیانشهر صادر شد. تاقبل از این جریان، اراضی این محله به صورت بیابان و بایر بوده و تنها فعالیتی که در آن به چشم میخورد، سفالسازی بوده است اما قبل از این جریانات در سال 1344 خورشیدی ( گروه مهندسی مشاور) طرح جامع تهران را برای توسعه روز افزون پایتخت ارائه دادند و پس از مدت ها بحث و گفتگو، سرانجام در28 بهمن سال 1347، طرح جامع 5 ساله تهران، به تصویب انجمن شهر رسید و برای تهران مرزهایی تعیین شد. بدین ترتیب مرز جنوب مرکزی تهران، خیابان نجف آباد تعیین شد.
اما این روستا(نجف آباد) را در اصل حاج میرزا آغاسی، صدر اعظم محمد شاه قاجار احداث کرده بود و دارای باغ و عماراتی هم بوده است. در دوره ناصرالدین شاه، صدر اعظم وی به نام امین السلطان روستای نجف آباد را توسعه داد. مرزهای این قریه در دوره مذکور به این ترتیب معرفی شده است:
شرق، جاده کولود
غرب، جاده حضرت عبدالعظیم (ع) تا آب انبار قاسم خان
جنوب، اراضی دولت آبادشمال، نهر آقا یحیی پایین امامزاده اهل ابن علی
با توجه به این مرزها میتوان فهمید که محله کیانشهر جنوبی فعلی در حاشیه جنوبی روستای نجف آباد قدیم بوده است. بیابانی بودن اراضی کیانشهر جنوبی که در بالا نیز به آن اشاره شد، شاهدی بر این مدعاست.
این شهرک به صورت کاملا کارشناسانه و مطابق با اصول مهندسی و با توجه به معیارهای برنامه ریزی شهری ساخته شده است. تنها آپارتمانهای ابتدای شهرک،شهرک نجف آباد نام داشت که بعد از انقلاب، نام آن به شهرک شهید مطهری تغییر کرد. خود اهالی محله به شهرک مطهری، هجرت نیز می گفتند. اسامی خیابان ها نیز از شاهنامه انتخاب گردیده بود. از قبیل گشتاسب، جاماسب(امینیان فعلی)، بهمن(اکبری فعلی)، کیخسرو(ابراهیمی فعلی)،گرد آفرید(شهید فیاضی فعلی)،منیژه( سیامک جنوبی فعلی) و..
شهرک جمهوری اسلامی(واقع در کیانشهر جنوبی) نیز بعد از انقلاب اسلامی تاسیس گردید و ساکنین محله دروازه غار در آن ساکن شدند.
در سال 1378 و همزمان با تاسیس شورایاری محلات،شهرک کیانشهر به سه محله کیانشهر شمالی، کیانشهر جنوبی و شهرک شهید بروجردی(سعیدیه-حمیدیه) تقسیم گردید و بنا بر روایات دیگر این تفکیک در سال 1380 اتفاق افتاده است.
از ابتدای تاسیس شهرک عده زیادی آذری ها به ویژه از شهرستان پارس آباد مغان در محله ساکن شده و گروه های خویشاوندی مشخصی را تشکیل دادند.در حال حاضر نیز 80 درصد اهالی، آذری هستند. پس از آنها نیز مهاجران شمالی اکثریت را دارا می باشند.
پارک آبی آزادگان منطقه 15 تهران
پارک آبی آزادگان تنها پارک آبی موجود در تهران و دارای امکانات تفریحی ویژه منحصر به فرد می باشد. پارک آبی آزادگان در سال 1374، ساخته شد و حدود دو سال بعد، مورد بهره برداری قرار گرفت.این پارک آبی که استخر مواج،دایوهای مرتفع و دریاچه تشکیل شده است به تقلید از پارک های آبی بزرگ جهان و به دست مهندسان ایرانی ساخته شده است.این پارک دارای انواع سرسره های مارپیچ، سرسره های مرگ، با ارتفاع های حدود 70 متر می باشد که هیجان خاصی را به شناگر القا می کند. این پارک همچنین دارای رودخانه، استخر موج، دریاچه و ساحل مصنوعی و رستوران و بوفه است.
پارک آزادگان منطقه 15 تهران
این منطقه در گذشته سلیمانیه نام داشت. نام سلیمانیه منسوب به امیر سلیمانی پسر عضدالملک رئیس ایل قاجار است. اراضی طرح در سابق متعلق به روستای اصفهانک از دهات جنوب شرقی تهران بوده است و تا این اواخر در آن کشت و کار می کردند.
در این اراضی کوشک ایرانی مشهور به امیر سلیمانی وجود دارد. این کوشک بر فراز قنات های هاشم آباد و محمود آباد بنا شده است. اکنون اراضی سلیمانیه محصور به محلات شهری پرتلاطم هاشم آباد،دولت آباد،مشیریه،کیانشهر و افسریه است.این اراضی بعد از انقلاب اسلامی ایران در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و بنیاد نیز در اسفند ماه 1369 اراضی مذکور را به شهرداری تهران واگذار کرد.ساختمان قدیمی کوشک با قدمتی حدود 90 سال در دو طبقه ایجاد شده که برخوردار از یک استخر در سمت جنوبی ساختمان می باشد و آب این استخر توسط یک چشمه قنات تامین می گردد. ساختمان فوق پس از بازسازی به کتابخانه تخصصی فضای سبز تغییر کاربری داده و گنجایش 2000 جلد کتاب را داراست.
بوستان آزادگان در سال 1384 توسط شهرداری وقت تاسیس شد. این بوستان 90 گونه درخت و درختچه اعم از پهن برگ و سوزنی برگ و 400 گونه بوته ای دارد که از گونه های غالب آن میتوان به کالیپتوس، کاج، تئت، صنوبر، زبان گنجشک، بید، زیتون، تبریزی، گردو،واگلیا، شمشاد، سیدالاشجار، نخل، توسکا، بلوط و کاتالپا اشاره کرد.
بوستان آزادگان از شمال به اتوبان بعثت و سه راه افسریه و از شرق به کانال سرخه حصار و بوستان خلیج فارس از جنوب به اتوبان دولت آباد و از غرب به بزرگراه آزادگان و پارک توسکا و شهرک سعیدیه و حمیدیه محدود می گردد.
برای دسترسی و استفاده از پارک آزادگان چهار مسیر ورودی پیش بینی شده که به شرح زیر می باشد:
ورودی غربی از بزرگراه آزادگان
ورودی شمالی از خیابان جدید الاحداث مشیریه(بوعلی)
ورودی شرقی از پارک پامچال توسط دو پل هوایی عابر پیاده
ورودی جنوبی از بزرگراه دولت آباد
ساختمان اداری: این ساختمان در شمال بوستان و ساختمان کوشک واقع گردیده و علاوه بر فضاهای اداری مورد نیاز بوستان، فضایی نیز برای درمانگاه پیش بینی شده که در صورت بروز حوادث امداد رسانی و کمک های اولیه به مراجعین بوستان در همان مکان صورت گیرد.
به منظور انجام فریضه نماز در بوستان ساختمان مسجد در دوطبقه جهت آقایان و بانوان اجرا گردیده است. ضمنا در محدوده بوستان 6 دستگاه نمازخانه به صورت آلاچیق و 6 دستگاه سقاخانه و وضوخانه نیز اجرا شده است.
ساختمان تریا در دو طبقه و در محدوده جزیره، تعداد 7 دستگاه ساختمان سرویس بهداشتی با پیش بینی امکانات جهت استفاده معلولین،امکانات ورزشی شامل زمین فوتبال،پیست دو ومیدانی و زمین های چند منظوره ورزشی و فضاهای بازی کودکان و نوجوانان پیش بینی گردیده است.دریاچه به وسعت 5 هکتار به اضافه یک هکتار حریم که گنجایش آن حدود 50 هزار متر مکعب است در قسمت جنوبی پارک هستند و نیز در داخل دریاچه اسکله قایقرانی وجود دارد.
در این مجموعه 4 محل پارکینگ در محدوده های جنوبی، شمالی، غربی و به ظرفیت حدودا 1500 دستگاه تعبیه شده و به منظور برق رسانی به محدوده پارک 3 دستگاه پست داخلی احداث و اجرا گردیده.
میدان اصلی بوستان نیز با وسعت حدودا 11500 متر مربع شامل آبنماها و فضاهای سبز و پیاده ها با پیش بینی نشیمن گاه ها جهت استراحت مراجعین اجرا گردید.
پارک بعثت منطقه 15 تهران
پارک بعثت در جنوب تهران با مساحتی حدود 53 هکتار در سال 1352، مورد بهره برداری قرار گرفت. این پارک از شمال به خیابان شهید احمد سمیعی، از جنوب به بزرگراه بعثت، از غرب به خیابان محمد بخارایی و از شرق به خیابان شهید عباس صابونیان محدود و تحت پوشش سازمان پارک ها نگه داری می شود. پارک بعثت که در واقع اولین مجموعه تفریحی و ورزشی است که در جنوب تهران در دوره پهلوی دوم، آغاز به کار کرد تاثیر مهمی در بهبود شرایط هوایی جنوب تهران داشت و نیز بعنوان مرکزی برای تفریح مورد توجه اهالی خیابان های جنوب تهران بود. پارک بعثت دارای دو دریاچه پرورش ماهی،قایق رانی و آبیاری پارک است. در میان دریاچه وسیع پارک، جزیره کوچکی محل لانه پرندگان و جانوران آبزی است که با داشتن اسکله، قایق ها در کنار آن پهلو می گیرند. پارک همچنین دارای امکانات تفریحی پیشرفته، مثل قطار سراسری است که امکان دیدن بخش های مختلف پارک را برای بازدید کنندگان فراهم میکند. تجهیزات رفاهی و بهداشتی پارک شامل رستوران، دو واحد بوفه، مهد کودک و … است. همچنین امکانات ورزشی پارک عبارت اند از: زمین ورزشی فوتبال، والیبال، بسکتبال و تنیس که همگی در بخش کانون پرورش فکری قرار گرفته است. زمین تفریحی کودکان نیز با مساحتی حدود سه هزار و هشتصد متر مربع ،و وسایل بازی در خدمت کودکان است.
پارک جنگلی توسکا منطقه 15 تهران
پارک جنگلی توسکا در سال 1360 در مساحت1010000متر مربع تاسیس و دارای پوشش گیاهی کاج،چنار، زبان گنجشک و صنوبر است. امکانات این مکان تفریحی زمین بازی کودکان ، مجموعه فرهنگی ورزشی یادگار امام ره، مسیر دوچرخه سواری و… می باشد.
پارک وافجر منطقه 15 تهران
این بوستان با مساحت 30000متر مربع در سال 1376 تاسیس و دارای پوشش گیاهی کاج،نارون، چنار و امکاناتی چون نمارخانه، خانه محله والفجر(خانه مطبوعات)، خانه فرهنگ، تالار مطالعه، کانون فرهنگ، زمین بازی کودکان،سالن ورزشی،آبنما و سرویس بهداشتی است.
فرهنگسرای خاوران منطقه 15 تهران
فرهنگ سرای خاوران با متراژ 83هزار متر مربع فضای فرهنگی هنری، ورزشی و آموزشی بزرگترین فرهنگسرا در سطح شهر تهران به شمار می آید. در بهار 1372 اولین گام در جهت احداث آن برداشته شد و به طور رسمی از بهمن 1373بازگشایی شد و در چهار بخش ساختمان اداری،بازارچه فرهنگ وهنر(به صورت روباز در وسط محوطه)، ساختمان مرکزی، علوم وفنون و شهر بازی، فعالیت های متنوعی را برای عموم شهروندان به ویژه جوانان و نوجوانان میسر کرده است.
فعالیت های (فرهنگسرای خاوران) نیز به چهار گروه تقسیم می شود
در بخش هنری امکانات متنوعی از جمله سالن ها و نگارخانه ها در اختیار جوانان منطقه است. سالن های این بخش شامل سالن(شهید مطهری) با طرفیت 350 نفر، سالن فرهنگ با طرفیت 202 نفر، سالن رو باز (سوم خرداد) با ظرفیت 3000 نفر و سالن اجتماعات با طرفیت 1000 نفراست. همچنین، واحد نگارخانه با ظرفیت 200 تابلو در رشته های نقاشی، خوشنویسی، گرافیک، عکاسی، حجم و صنایع دستی، آماده خدمت رسانی به هنرمندان ، اساتید و دانشجویان رشته هنری است. شهروندان عزیز می توانند از کانون فیلم، موسیقی،نمایش نیز که دارای برنامه های متنوعی از جمله اجرای کنسرت های موسیقی، تئاتر، جنگ های شاد و مراسم تعزیه خوانی و عزاداری است، استفاده کنند.
در بخش آموزشی با 200 کلاس آموزشی اعم از کلاس های هنری، تجسمی،قرآنی، موسیقی، کامپیوتر، زبان، هنرهای خانگی، هنرهای دستی و ورزشی، پذیرای اقشار مختلف مردم منطقه است.
این بخش با 30 فضای آموزشی و 12 فضای کارگاهی، توانایی ارائه بهترین خدمات را در رشته های مذکور داراست. دیگر فعالیت های این بخش کانون های علمی، آموزشی مثل کانون فیزیک،نجوم و… است.
امکانات ورزشی این مجموعه شامل پیست دوچرخه سواری و تریال دوچرخه سواری،پیست اسکیت و پارکو، سالن های چند منظوره ورزشی و بدنسازی،زمین چمن می باشد.بخش اجتماعی شامل واحد ورزش و تفریحات سالم،واجد مشاوره و امور شهری است. در بخش فرهنگی، کتابخانه با بیش از 40000جلد کتاب شامل کتابخانه کودک ونوجوان با 20000جلد کتاب برای گروه سنی 5 تا 14سال است.
از دید معماری فرهنگ سرای خاوران را می توان تلفیقی از معماری گذشته و حال اسلامی ایرانی دانست. به گونه ای که سیر توالی عناصر و فضاها به فراخور، بیان کننده نکات اصلی و فرعی موجود در معماری این مرزو بوم است.
امامزاده اهل ابن علی (ع) منطقه 15 تهران
امازاده اهل ابن علی به گفته ای از نوادگان حضرت علی (ع) است. در صحن امامزاده، گورستان کوچکی قرار دارد که قدمتی 200 ساله دارد. این بقعه در جنوب دولاب واقع شده و گنبدی پوششی دارد و قسمت کمی از بالای گنبد با کاشی فیروزه ای پوشیده شده و بقیه بقعه آجری است به جز گنبد که از 200 سال پیش موجود است.بقیه بنا و محوطه در حال بازسازی است و کل محوطه جز آثار میراث فرهنگی به شمار می آید.
بقعه سیده ملک خاتون منطقه 15 تهران
امامزاده سیده ملک خاتون از نسل امام موسی ابن جعفر(ع) است که به گفته تاریخ دانان ایشان مادر مویدالدوله و فخرالدوله دیلمی است.مجموعه ساختمان این بنا شامل بقعه، ایوان و رواق می باشد. بنای حرم به شکل مستطیل است با چهار شاه نشین عمیق و تودار که در چهار طرف قرار گرفته است در گذشته ورودی بقعه از سمت شرق بوده است ولی بعد از ساخت ایوان ورواق، در قسمت شمالی آن قرار گرفت. این بقعه به سبک گنبد های تک پوش بسیار قدیمی با آجرهای خفته و راسته ساخته شده است. از وضع این بنا به نظر می رسد که ابتدا یک بقعه خشتی قدیمی وجود داشته و در مواقع مختلف آن را تعمیر کرده اند. ایوان که بعدها در قسمت شمالی اضافه شد دارای دیواره های آجری با طاق های رومی و پوشش ضربی است. در داخل بقعه، بر روی مزار اصلی و پوشش قبر وضریح، از جنس چوب و مشبک است و به دوره قاجار مربوط می شود. در سال 1381 ه ش این ضریح چوبی به علت فرسودگی تعویض و ضریح جدید از جنس طلا و توسط استاد روزگاریان از اهالی اصفهان ساخته شد.
زندان هارون منطقه 15 تهران
زندان هارون یا زندان هارون الرشید یا زندان خان مربوط به سده ی 4 هجری قمری است ودر 13 کیلومتری شرق تهران واقع شده و این اثر در تاریخ 11 بهمن 1334 با شماره ثبت 408 بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است ویکی از آثار تاریخی پس از اسلام در شهر ری است. این بنا که در ده کیلومتری جاده تهران به خراسان در دامنه کوه های مسگر آباد واقع است.
بنای زندان به شکل مکعب مستطیل به ارتفاع 9 متر و به صورت دو طبقه ساخته شده و از درازا و پهنای یکسانی برابر با 30 متر و سی سانتی متر برخوردار است. زندان هارون دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ واز نظر قدمت متعلق به دوره آل بویه متعلق به 1100 سال پیش است.
گذشت زمان و حوادث لطمه زیادی به بنا وارد آورده ولی تا اندازه ای مرمت گردیده است.آنچه معلوم است بنای مزبورهمانطور که از اسم آن برمی آید، زندانی از دوران آل بویه بوده و صرفا بمنظور زندان های انفرادی ساخته شده است.به عقیده آندره گدار بنای مزبور از زمان سلجوقی است ویکی از استحکامات نظامی آن عصر بشمار می آید.
بهشتیه خاوران(قبرستان یهودیها) منطقه 15 تهران
گورستان بهشتیه بعنوان چهارمین گورستان اختصاصی یهودیان تهران بعد از گورستان های خیابان سپه، گورستان سه راه دانگی در کوی کلیمیان و گورستان خیابان مازندران می باشد. که در سال 1315 خورشیدی در منطقه جنوب تهران(جاده خراسان) واقع در اراضی سلیمانیه تاسیس گردید.
این مجتمع با وسعت هفتاد هزارو نهصدو پنج متر مربع مشتمل برآرامگاه های مشاهیر جامعه یهودی منجمله استادان سلیمان حئیم مولف فرهنگ نامه های دوزبانه، طالع حمیدی(شاعر معروف یهود)، ژانت کهن صدق(قهرمان دو ومیدانی ایران)، دکتر منوچهر نیکروز(نماینده یهودیان در مجلس)، مرتضی یار یافه دیرینه و خدمتگزار بهشتیه و شهیدان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی می باشد.
نکته قابل توجه در این گورستان قطعه یهودیان لهستانی است. این قطعه محل دفن یهودیان لهستانی است که به خاطر حفظ جان خود در جنگ جهانی دوم به ایران پناهنده شده بودند. این گورستان دارای یک سالن اجتماعات بوده که در سال 1383 توسط انجمن کلیمیان تهران بازسازی گردید. که با بازسازی آن مسئولین تصمیم به ایجاد یک موزه مختص به نمونه های از سنگ های قدیمی قبورهای موجود در سرتاسر نقاط ایران را دارند.
