مترو یا قطار شهری یکی از امکانات بسیار خوبی است که در اغلب شهرهای جهان وجود دارد. مترو در جهان و همچنین در ایران دارای تاریخچه ای بسیار طولانی است. برای آشنایی با تاریخچه مترو این بخش گهر را بخوانید. در ادامه مطالبی در مورد مترو در ایران و مترو در جهان و تاریخ مترو می خوانید.

تاریخچه مترو در ایران و جهان

تاریخچه مترو

قطارهای شهری برحسب اهداف و وظایفی که برای آنها برنامه ریزی شده به سه گروه اصلی تقسیم شده اند: مترو، تراموا و مونوریل که از آن زمان تاکنون مترو از بهره وری بیشتری برخوردار بوده است.

تاریخچه استفاده از مترو به نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی برمی گردد؛ زمانی که شکوفایی صنعتی در کشورهای اروپایی به اوج خود رسیده بود و هر روز طرح ها و ایده های بسیاری برای توسعه و پیشرفت زندگی شهری جوامع مطرح می شد.

مترو نیز در همین راستا مدیون پیشرفت تکنولوژی در عرصه راه آهن و همچنین توسعه فیزیکی شهرهای اروپایی است. ایده احداث مترو اولین بار بطور جدی در کشورهای انگلستان و آلمان مطرح شد که این ایده اولیه به این صورت بود که دو ایستگاه اصلی راه آهن در دو سوی شهر توسط یک محور زیرزمینی به هم متصل شود.

اولین طرحی که در این زمینه اجرایی شد، در سال ۱۸۶۳ میلادی در شهر لندن بود که یک قطار زیرزمینی به کمک نیروی لوکوموتیو بخاری، مسافران را جابجا می کرد.

پیشرفت واقعی در این زمینه وقتی آغاز شد که از نیروی الکتریسیته برای حرکت قطارهای زیرزمینی استفاده شد. در سال ۱۸۹۰ میلادی در شهر برلین اولین قطار زیرزمینی که به کمک الکتریسیته حرکت می کرد، به کار افتاد.

تا زمان جنگ جهانی اول (۱۹۱۷ میلادی) بحث و اختلاف در خصوص اینکه آیا سیستم حمل و نقل ریلی شهری در زیرزمین احداث شود و یا روی زمین، بین کارشناسان ادامه داشت، اما پس از جنگ جهانی اول، کفه طرفداران احداث مترو در زیرزمین سنگین تر شد و امروزه در کلیه کلانشهرهای دنیا احداث و یا توسعه شبکه مترو صرف نظر از اینکه در زیرزمین، در سطح زمین و یا در ارتفاع پیش بینی کردند در اولویت طرح های حمل و نقل شهری قرار دارد و از سایر وسائل حمل و نقل شهری نظیر اتوبوس و … به عنوان سیستم مکمل مترو استفاده می شود.

پتانسیل و حجم جابجایی مسافر توسط مترو در شهرها آنچنان عظیم است که وسایل نقلیه ریلی دیگر را یارای رقابت با آن نیست و از این رو شهرهای بزرگ محور اصلی حمل و نقل عمومی را روی این وسیله نقلیه ریلی بنا نموده اند.

البته از سال ۱۹۸۰ میلادی با توجه به هزینه سنگین ساخت مترو، آهنگ احداث آن در کشورهای اروپایی آهسته و برعکس در کشورهای آسیایی شتاب بیشتری به خود گرفت. در اروپا پرحجم ترین برنامه توسعه متعلق به کشور اسپانیا است.

در اروپا اولین مترو در سال۱۸۶۳ میلادی در انگلستان به کار گرفته شد. البته بد نیست بدانید که اولین مترو در آسیا در سال ۱۹۲۷ میلادی در ژاپن مورد بهره برداری قرار گرفت.

در آمریکا اولین مترو در سال۱۸۹۲ میلادی در شهر شیکاگو ساخته شد که بیشترین مسیر آن روی زمین احداث شد و اولین مترویی که مسیر حرکت آن کاملاً در زیرزمین قرار داشت در شهرهای بوستن در سال ۱۸۹۷ میلادی و نیویورک ۱۹۰۴ میلادی ساخته شدند.

آشنایی با تاریخچه قطار شهری در ایران

نخستین گفت و گو درباره احداث قطار شهری در تهران و اجرای آن در حدود سال ۱۲۶۷ شمسی بین تهران و شهر ری -حرم حضرت عبدالعظیم(ع)- انجام شد.

در سال ۱۳۵۰ مطالعات اجتماعی، اقتصادی و ترافیکی شهر تهران بوسیله دو شرکت خارجی صورت گرفت و پیشنهاد سیستم مختلط حمل و نقل شهری تهران (شبکه خیابانی، کمربندی و شبکه مترو) در سال ۱۳۵۳ارائه شد.

در سال۱۳۵۴ قانون تاسیس شرکت راه آهن شهری تهران و حومه به تصویب رسید. عملیات اجرایی خط ۱ قطار شهری تهران در سال ۱۳۵۶ آغاز و در بین سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۵ متوقف شد.

خط قطار حومه‌ای تهران – کرج در سال ۱۳۷۷ افتتاح شد و فاز اول (فلکه دوم صادقیه – میدان امام خمینی (ره)) خط ۲ قطار شهری تهران در سال ۱۳۷۸ به بهره‌برداری رسید.

انجام مطالعات جامع حمل و نقل شهر اصفهان در سال ۱۳۵۵ توسط مشاور خارجی و همچنین انجام مطالعات جامع حمل و نقل شهر اصفهان توسط سازمان برنامه و بودجه استان در سال ۱۳۵۹ و انجام مطالعات جدید به مدت یکسال پس از آن توسط مشاور خارجی .

تاسیس سازمان قطار شهری اصفهان در سال ۱۳۷۰٫

انجام مطالعات شهر اصفهان بمنظور تعیین مسیرهای اصلی حمل و نقل عمومی و سیستمهای حمل و نقل شهری مناسب بین سالهای ۷۳-۱۳۷۱ .

انجام مطالعات امکان سنجی آن در سال ۷۵-۱۳۷۴ توسط مشاوران خارجی و همچنین آغاز عملیات اجرایی خط ۱ قطار شهری اصفهان در سال ۱۳۸۰٫

مطرح شدن موضوع مطالعه و احداث قطار شهری تبریز در ۱۳۶۹ برای اولین بار در مجلس شورای اسلامی.

تاسیس سازمان قطار شهری تبریز در سال ۱۳۸۰ و انجام مطالعات امکان سنجی خطوط قطار شهری تبریز در اواخر همان سال و آغاز عملیات اجرایی خط ۱ قطار شهری تبریز در سال ۱۳۸۱٫

انجام مطالعات اولیه سیستم حمل و نقل عمومی شیراز در سال ۱۳۵۵ توسط مشاور خارجی و پس از آن انجام مطالعات جدید شهر شیراز در سال ۱۳۶۹ توسط جمعی از اعضا هیئت علمی دانشگاه و تائید ضرورت استفاده از شبکه ریلی به عنوان توسعه سیستم حمل و نقل عمومی.

بازبینی مطالعات قبلی شهر شیراز در جهت تکمیل و تدوین مطالعات جامع حمل و نقل عمومی در سال ۱۳۷۸ و ارائه مسیرهای مناسب جهت راه اندازی مترو و در نهایت انتخاب و ارائه گزینه برتر از بین آنها.

تاسیس سازمان قطار شهری شیراز در سال ۱۳۸۰ و آغاز عملیات اجرایی خط ۱ قطار شهری شیراز در سال ۱۳۸۱٫

انجام مطالعات جامع حمل و نقل شهر مشهد بین سالهای ۷۳ تا ۷۸ و مطالعات توسعه شبکه حمل و نقل ریلی بین سالهای ۸۱ الی۸۳ توسط پژوهشکده حمل و نقل دانشگاه صنعتی شریف.

تاسیس شرکت قطار شهری مشهد در سال ۱۳۷۴ و آغاز عملیات اجرایی خط ۱ قطار شهری این شهر در اواسط سال ۱۳۷۹ و در نهایت اتمام عملیات اجرایی بخش اول خط ۱ قطار شهری مشهد در سال ۱۳۸۶٫

تاسیس سازمان قطار شهری کرج در سال ۱۳۸۰ .

راه اندازی خط ۱ قطار سریع السیر کرج – مهرشهر در سال ۱۳۸۳ و آغاز عملیات اجرایی خط ۲ قطار شهری کرج در اواخر سال ۱۳۸۴٫

تاسیس سازمان قطار شهری اهواز در سال ۱۳۸۱ و شروع مطالعات مربوط به احداث قطار شهری در اواخر همان سال و در نهایت آغاز عملیات اجرائی خط ۱ قطار شهری اهواز در اواخر سال ۱۳۸۴٫

تاسیس سازمان قطار شهری کرمانشاه در اوایل سال۱۳۸۷ و شروع مطالعات مربوط به احداث قطار شهری در سال ۱۳۸۴ و در نهایت هم اکنون در مرحله فاز اول مطالعات می باشد.

تاسیس سازمان قطار شهری قم دراواخر سال ۱۳۸۷و شروع مطالعات مربوط به احداث قطار شهری سال ۱۳۸۶ و در حال حاضر در مرحله تکمیل مطالعات می باشد.

تاریخچه متروی تهران

متروی تهران به مجموعه قطارهای شهری تهران و همچنین «شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه» گفته می‌شود. تا آذر ماه سال ۱۳۹۶خ (نوامبر ۲۰۱۷م) این قطارها در هفت خط اصلی در حال تردد هستند که پنج خط آن (۱-۲-۳-۴-۷) درون‌شهری و دو خط دیگر (۵ و ۸) نیز برون‌شهری (میان کرج و با تهران) هستند. تا آذر ماه سال ۱۳۹۶خ، درازا خطوط مترو بهره‌برداری شده برابر ۲۲۱ کیلومتر با ۱۱۸ ایستگاه می‌باشد و تعداد واگن‌های فعال در مترو تهران بیش از ۱۰۰۰ واگن می‌باشد که روزانه به‌طور میانگین بیش از ۳ میلیون مسافر را جابجا می‌کنند. مترو تهران به رکورد جابجایی ۴ میلیون مسافر در روز دست یافته‌است.

اگرچه طرح‌های اوّلیهٔ متروی تهران در زمان سلطنت محمدرضا شاه پهلوی ریخته شد، اما به‌طور رسمی از سال ۱۳۷۷ (۱۹۹۹ میلادی) شروع به کار کرد. نخستین مسیر فعال، مسیر شماره ۵ مترو بود که بین تهران و کرج مسافر جابه‌جا می‌کرد و در ۱۶ اسفند ۱۳۷۷ فعالیت خود را آغاز کرد.

از اواخر سال ۱۳۸۵، با افزایش مسافران و تعداد قطارها، بخشی برای بهره‌برداری از بدنهٔ اصلی سازمان قطار شهری تهران و حومه جدا شده و با عنوان «شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه» به کار خود ادامه می‌دهد و دفتر مرکزی آن در چهارراه کالج (تقاطع خیابان‌های حافظ و انقلاب تهران) واقع می‌باشد. در ۱۷ مهر ۹۶ فرنوش نوبخت که پیشتر معاون عملیات شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران بود به سمت مدیر عامل شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه و در تاریخ دهم آبان ۹۶ مهندس علی امام به سمت مدیر عامل شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه منصوب شدند