حرکت ابرها یکی از پدیده های طبیعی است که توجه اغلب افراد را به خود جلب می کند. حرکت ابرها علت و دلایل مختلفی می تواند داشته باشد. برای آشنایی با علت حرکت ابرها این بخش گهر را بخوانید. در ادامه در مورد ابرها و حرکت ابرها و زمان حرکت ابرها و دلیلی حرکت ابرها می خوانید.
علت حرکت ابرها چیست؟
علت حرکت ابرها
ابر توده‌ای متراکم از بخار است که در طبقات پایینی و میانی اتمسفر تشکیل می‌شود. عناصر تشکیل دهنده این توده بخار همان عناصر تشکیل دهنده مایعات سطح سیاره می‌باشند. در مورد سیاره زمین، ابرها نه از بخار آب، بلکه از قطرات بسیار ریز آب تشکیل یافته اند.
ابرها چگونه تغییر شکل می دهند
آیا هیچ فکر کرده اید که چرا ابرها مدام تغییر شکل می دهند و از حالتی به حالت دیگر در می آیند؟ این حالت ابرها حتی در روزهایی که باد نمی وزد نیز به وجود می آید. هنگامی که باد می وزد، جریان هوا ممکن است یک قطعه ابر را جا به جا کند و آن را به شکل های گوناگون در آورد. اما هنگامی که باد نمی وزد، این تغییر شکل را جریان هوای گرم به وجود می آورد. همانطور که می دانید، هوای گرم سبک تر از هوای سرد است و سطح زمین به سمت بالا حرکت می کند و همین جریان هوای گرم باعث تغییر شکل ابرها می شود. هم چنان که جریان گرم به سمت بالا حرکت می کند، قطرات آب موجود در لبه ابرها را بخار کرده و به صورت ذرات بسیار ریزی که فایل دیدن نیستند با خود جا به جا می کند. بعد در نقطه ای دیگر، از به هم پیوستن این ذرات، قطرات قابل دیدنی به وجود می آیند و به این ترتیب شکل ابر از صورتی به صورت دیگر در می آید.
انواع ابرها
برابرهای فرهنگستان زبان فارسی در پرانتز آمده‌است:
کومولوس: نشانهٔ هوای خوب و ملایم. این ابرها اغلب ساختمان گل‌کلمی داشته و سطح بالای آن حالت گنبدی دارد و متشکل از قطعات کوچک ابرهای سفید پنبه‌ای است.
کومولونیمبوس: به همراه رعد و پیام‌آور طوفان. این ابرها از توده‌های بزرگ و انبوه ابر که به شکل برج عظیمی است، تشکیل می‌گردند.
آلتوکومولوس: معرف باران احتمالی. این ابرها شامل لایه‌ها یا تکه‌های بزرگ گوی مانندی از قطرات ریز آب بوده که معمولاً به صورت شیار یا امواج نسبتاً منظمی مشاهده می‌گردد.
استراتوس: نشانهٔ نرمه باران احتمالی. نوع اصلی این ابر لایه‌ای یک‌دست و شبیه مه می‌باشد؛ و معمولاً به صورت تودهٔ متراکمی از بخار آب که قطر آن در همه‌جا یکسان است، مشاهده می‌گردد. ارتفاع این ابر از سطح زمین بسیار کم است.
نیمبواستراتوس: نشانهٔ ریزش باران یا برف ممتد.
آلتواستراتوس: نشانهٔ ریزش احتمالی باران ملایم. این ابرها به صورت لایه‌های یکنواخت و متحدالشکل خاکستری یا متمایل به آبی به صورت ترکیبی از الیاف، آسمان را می‌پوشانند.
سیروس: معرف هوای آرام و خوب. این ابرها از مرتفع‌ترین ابرها بوده واغلب به صورت پر مانند و سفید رنگ و شفاف (ملو از بلورهای یخ) در آسمان دیده می‌شوند.
سیرواستراتوس: این ابرها را می‌توان سیروس‌های نازک تور مانندی دانست که از ابرهای کوچک سفید و به هم فشرده به شکل گولهٔ پشمی شکل یافته‌اند. ظهور این ابرها، علامت نزدیک شدن هوای طوفانی بوده و به همین لحاظ، این ابرها را می‌توان پیش از فرارسیدن هوای بد یا حالت‌های طوفانی هوا، مشاهده نمود.
سیروکومولوس: پیام‌آور هوای صاف و آرام. ساختمان آنها اغلب متشکل از قطعات سفید رنگ بوده و معمولاً پیش از ابرهای سیروس در آسمان ظاهر می‌شوند.
استراتوکومولوس: این ابرها دارای رنگی تیره یا سفید متمایل به خاکستری بوده معمولاً به صورت دسته یا خطوط یا توده‌های کروی مانند بزرگ و امواج کروی از ابرهای خاکستری با فواصل و شکاف‌های روشن تشکیل می‌گردد. فاقد شرایط بارندگی‌های رگباری است.
پیروکومولوس: این نوع ابر پدیدهٔ گرمایی است که در اثر گرم شدن سریع و شدید یک ناحیه و تبدیل آن به رسانای گرما ایجاد می‌شود و در نهایت به ابر کومولوس تبدیل می‌گردد. آتشفشان‌ها، آتش‌سوزی‌های جنگلی، و انفجارهای هسته‌ای (به شکل ابر قارچی شکل) همگی از دلایل اصلی تشکیل ابرهای پیروکومولوس به‌شمار می‌آیند.
کومولوس: کومولو در لاتین به معنای توده و کپه است. این ابرها شبیه گلولههای پف کرده پنبه‌ای هستند و شکل آنها بیانگر حرکت عمودی جریانهای گرم به سمت بالای جو زمین است. مقدار تراکم و رطوبت ابر با پایین ابر که به شکل تخت است ارتباط دارد به این نحو که هرچه این ویژگیها بیشتر باشد ابر بلند قد تر است و پایین تخت ابر در قسمت پایین قرار می‌گیرد. گاهی قله این ابرها می‌تواند به بالای ۱۸ هزار متری جو نیز برسد.
حرکت وضعی زمین:
کره زمین به دور محور فرضی که قطبهای شمال و جنوب را به هم وصل می کند، از غرب به شرق می چرخد. این چرخش توسط یک فیزیکدان فرانسوی به نام « فوکو » ثابت شد. وی پاندول بلندی را در زیر طاق پانتئون در پاریس آویزان نمود و آن را به نوسان در آورد. تماشاگران با تعجب دیدند که پاندول در طول روز به آهستگی در جهت گردش عقربه ساعت حرکت کرده و سوزن تیز پائین آن بر روی سطح شنی زیر آن سطح دایرهای را ترسیم میکند.(آونگ فوکو)
گردش زمین به دور خود ، بر نیروی محرکه موشکها ، گلولههای توپ ، رفت و آمد هواپیماها و جهت وزش بادها و تغییرات آب و هوا اثر میگذارد. کسانی که در میانه نصف النهار شمالی (حدود تهران) قرار دارند، با سرعت ۱۳۰۰ کیلومتر در ساعت به دور محور زمین در حرکتند.
حرکت انتقالی زمین:
کسانی که شبها آسمان را نظاره میکنند، با مشاهده تغییر محل ستارگان در فصول مختلف ، متوجه گردش زمین به دور خورشید می شوند (صور فلکی و فصول سال). صورت فلکی اسد در منطقهٔ البروج که در فصل بهار در آسمان دیده می شود، جای خود را به مجموعه های عقرب و جبار در تابستان می دهد، بقیه صورتهای فلکی هم ، همینطور تغییر مکان می دهند، زیرا ما در روی زمین در حال حرکت در فضا هستیم.
دانشمندان نجوم معتقدند که زمین با سرعت ۱۱۰۰۰۰ کیلومتر در ساعت پیش میتازد. بنابراین هر روز با کیلومتر در این جهت مسافرت میکنیم. یک بچه شیرخوار روزی که تولد یک سالگی او را جشن می گیرد، ۹۵۰ میلیون کیلومتر در این راستا حرکت کرده است.
حرکت بسوی ستارگان نزدیک به خورشید:
در سال ۱۹۱۸ « ادموند هالی » متوجه موضوع ویژهای شد. وی موقعیت چندین ستاره را با آنچه که بطلیموس چندین قرن قبل نقشه برداری کرده بود، مطابق نمی دید. در واقع بعضی از ستارگان به اندازه عرض یک ماه (بدر) در آسمان جابجا شده بودند. دانشمندان پی بردند که جابجایی این ستارگان در راستای معینی است. آنها با بکارگیری پدیده دوپلر متوجه شدند که ستارگانی که اطراف ستاره « وگا » قرار دارند، با سرعت ۲۰ کیلومتر در ثانیه به ما نزدیک می شوند و ستارگانی که در نقطه مقابل آنها در صورت فلکی « جبار » قرار دارند، به همان سرعت از ما دور می شوند.
به نظر می آید که خورشید با سرعت ۲۰ کیلومتر در ثانیه (۷۲۰۰۰ کیلومتر در ساعت) بسوی ستاره وگا می تازد و ما را با سیاره هایی که به دور آن می گردند، به دنبال خود می برد. با این سرعت ما هر ۲۰ سال به اندازه قطر منظومه شمسی حرکت می کنیم.
حرکت به دور کهکشان راه شیری:
کهکشان راه شیری ما که مانند یک فرفره بسیار پهنی از گروههای ستارگان ، صورتهای فلکی و ابرهای بین ستاره ای تشکیل شده و با قطری برابر یک میلیارد میلیارد کیلومتر در گستره فضا قرار دارد، به دور محور خود در حال چرخش است و در درون آن خورشید ما با سیاراتی که در موکب آن قرار دارند، با سرعتی برابر با ۸۰۰۰۰۰ کیلومتر در ساعت در حال گردشند. ما هر روز ۲۰ میلیون کیلومتر در آن جهت در حال حرکت هستیم. در یک سال فاصله خورشید تا سیاره پلوتو را با این سرعت می توان طی کرد. ۲۴۰ میلیون سال طول می کشد تا این چرخ عظیم که محیط آن ۳،۱۴ میلیارد میلیارد کیلومتر است، یکبار به دور خود بچرخد.
حرکت بسوی کهکشان آندرومدا:
کهکشان ما جز یک خانواده کهکشانی به نام « گروه محلی » است. در این گروه ، کهکشان آندرومدا نزدیکترین عضو به ما است و ۲۰ میلیارد میلیارد کیلومتر از ما فاصله دارد. دانشمندان نجوم هنگام اندازه گیری سرعت گردش کهکشان راه شیری نسبت به محل کهکشانهای دیگر ، متوجه شدند که این کهکشان با سرعت ۸۰ کیلومتر در ثانیه سریعتر از آنچه قبلا فکر می کردند، می چرخد. آنها متوجه شدند که این سرعت بخاطر گردش کهکشان به دور خودش نیست، بلکه به علت حرکتش در داخل گروه محلی است که با این سرعت در راستای لبه خود بسوی کهکشان آندرومدا به پیش می راند. پس ما با سرعت ۲۸۸۰۰۰ کیلومتر در ساعت همراه با کهکشان را
حرکت در ابر گروه محلی:
گروه محلی خود در کناره یک گروه عظیم دیگری به نام « ابر گروه محلی » و یا « قلمرو کهکشانها » که خود شامل ۵۰ خانواده کهکشانی شبیه گروه محلی است، قرار دارد. مرکز این گروه که حدود ۷۰ میلیون سال نوری با ما فاصله دارد، در محلی داخل صورت فلکی سنبله در منطقهٔ البروج می باشد، حداقل شامل یک هزار کهکشان است. مطالعات طیف دوپلر نشان می دهد که گروه محلی ما با سرعت ۲۳۰ کیلومتر در ثانیه بسوی ابرگروه محلی پیش می رود.
حرکت در فضا:
در سال ۱۹۲۰ بود که ادوین هابل و میلتون هوماسون دانشمندان رصدخانه کوه ویلسون در کالیفرنیا متوجه شدند که غالب گروههای کهکشانی چنان از یکدیگر دور می شوند که گویی از یک مرکز انفجار عظیم کیهانی که ۱۵ تا ۲۰ میلیارد سال پیش اتفاق افتاده ، فرار نموده و گسترش می یابند. در سال ۱۹۶۰ دانشمندان از رادیو تلسکوپها استفاده کردند تا پی به مرکز انتشار امواج رادیویی این انفجار ببرند. امروزه مشخص شده است که کهکشان راه شیری و گروه محلی و ابر گروه محلی در این گسترش فضایی سهیم هستند و در حقیقت کهکشان ما با سرعت ۵۱۵ کیلومتر در ثانیه (۱۸۴۰۰۰ کیلومتر در ساعت) از این مرکز انتشار امواج رادیویی دور می شود و بسوی خارج فضا پرتاپ می گردد
