طوفان شن در نواحی خشک و بیابانی به وجود می آید و به واسطه باد شدید، همه ذرات شن و ماسه با سرعت زیادی در هوا پخش می شود. اگر می خواهید بدانید طوفان شن چیست و چگونه به وجود می آید؟ این بخش گهر را تا پایان مطالعه نمایید.
طوفان شن چیست و چگونه به وجود می آید؟
طوفان شن پدیده‌ای جوی است که در مناطق خشک و مناطق نیمه‌خشک رخ می‌دهد. در این پدیده بادی نیرومند ذرات ماسه را از سطح خشک زمین به هوا بلند می‌کند. این ذرات بسته به اندازه آنها تا مسافت‌های زیادی در هوا حرکت می‌کنند و در آخر به زمین فرومی‌افتند. در ایران هم در شهرهایی ماند سیستان و بلوچستان گاها طوفان شن رخ می دهد و مشکلاتی را برای مردم به وجود می آورد.
توفان یا طوفان عبارت است از آشفتگی شدید جوّی و اختلال شدید فشار هوا. گاه براثر برخورد دو جبهه هوای سرد و گرم، توفانی به وقوع می‌پیوندد که می‌تواند موجب قطع درختان، خرابی ساختمان‌ها و شکستن شیشه‌ها شود. گردباد در نقاط مختلف به‌صورت تندباد، گردباد دریایی یا گردباد خشکی ظاهر می‌شوند. وقوع توفان اغلب با باران‌های شدید و سیل‌آسا همراه است. توفان‌های عظیم و گردبادهای دریایی معمولاً در عرض‌های نزدیک به استوا رخ می‌دهند و از قدرت تخریب زیادی برخوردارند.
بنا بر آنچه در لغتنامه دهخدا یاد شده، «طوفان» در لغت به‌معنی انقلابات سخت هوا و باران سخت است. همچنین به هرچیزی که بسیار بزرگ و غالب باشد و همه را فراگیرد گفته میشود. واژهٔ «طوفان» معرب از ریشهٔ یونانی است.
واژهٔ «توفان»، در معنای واژهٔ فارسی شدهٔ «طوفان»، امروز در زبان فارسی جا افتاده است. این واژه از واژگان مصوب در فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که به‌عنوان برابرنهاده‌ای برای واژهٔ storm برگزیده شده‌است و در توضیح آن آمده‌است: «حالت آشفتگی در جوّ که بر سطح زمین تأثیر بگذارد و نشان‌دهندهٔ هوای نامساعد و احتمالاً مخرب باشد» در فرهنگ نام‌ها، «توفان» (= طوفان)، جریان هوایی بسیار شدید معمولاً همراه باران، برف، تگرگ یا رعد و برق؛ و نیز «غوغا، هیاهو» تعریف شده‌است. در فرهنگ عمید، با اشاره به ریشه‌شناسی آن از واژگان یونانی مترداف با «طوفان» معرفی شده‌است. همچنین در برابر این سرواژه در فرهنگ معین آمده‌است: ۱- باد سخت؛ ۲- جوش‌وخروش.
در فرهنگ معین سرواژهٔ دیگری برای «توفان» نیز وجود دارد که اصل آن از زبان فارسی و صفت فاعلی از مصدر «توفیدن» است، به‌معنی شور و غوغا کننده، فریادکننده و غُرّان.
طوفان‌ها و توفندهای معروف
طوفان شن در شرایطی رخ می‌دهد که شرایط اقلیمیِ طوفان در مناطقی به وجود آید که از پوشش گیاهیِ مناسب برخوردار نبوده و کانون بحران طوفان، حساس به فرسایش باد باشد.
توفان درچیو طوفانی است با باد گرم که برخلاف سایر طوفان‌ها معمولاً مسیر مستقیمی را طی می‌کند.
توفان آیک که همراه با سیل و آب‌گرفتگی بوده و خسارات زیادی وارد کرده‌است.
توفان کاترینا از فاجعه‌بارترین طوفان‌های تاریخ آمریکا بوده‌است.
توفان گنو که منطقهٔ ساحلی را در شمال‌شرق اقیانوس هند و دریای عمان درنوردید.
توفان گوستاو از طوفان‌های شدید در آمریکا بود.
توفان مغناطیسی پدیده‌ای نجومی است. توفان‌های خورشیدی، توفان‌های زحلی و توفان‌های مریخی از نوع این پدیده
توفان موسمی یا مانسون، طوفانی است که هر سال از خردادماه تا مهرماه در هندوستان و هندوچین جریان دارد.
طوفان‌های حاره‌ای مؤثر بر سواحل ایران
در مجموع ۳۰ توفان حاره‌ای از سال ۱۸۷۱ تا ۲۰۱۴ سواحل جنوبی ایران را تحت تأثیر قرار داده است. بیشترین فراوانی ماهانه مربوط به ماه ژوئن و پس از آن ماه ژوئیه و ماه‌های اکتبر و می می‌باشد. شدیدترین توفانها شامل توفان گونو در سال ۲۰۰۷ و همین‌طور توفان فت در سال ۲۰۱۰ می‌باشد.
باد چیست ؟
باد جریان هوایی است که از مراکز پرفشار به طرف مراکز کم فشار به حرکت در می‌آید.
هر چه شیب فشار (تفاوت فشار) بین دو نقطه بیشتر باشد شدت جریان هوا نیز بیشتر خواهد بود. تفاوت فشار دو نقطه را گرادیان فشار می‌گویند.
۱) بادهای آلیزه (تجارتی) :
این بادها در نیمکره‌های شمالی و جنوبی به ترتیب از شمال‌شرقی به جنوب‌غربی و از جنوب‌شرقی به شمال‌غربی در حال وزشند بادهای تجارتی در زبانهای اسپانیولی‌ـ ایتالیایی و فرانسوی به ترتیب Alisios و Alisei و Alizes در زبانهای آلمانی تحت عنوان Passat می‌نامند. تمام این اسامی فاقد منشاء شناخته شده‌ایی هستند.
این بادها در بین منطقه پرفشار جنب حاره و همگرایی میان حاره‌ایی در بخش اعظمی از این مناطق در تمام طول سال می‌وزد و با ثبات‌ترین بادهای کره زمین هستند.
در نیمکره جنوبی به علت مداومت فشار زیاد جنب حاره، بادهای تجارتی به طور منظم وزیده و طوقه‌ایی را تشکیل می‌دهند. از این رو تجارتی‌های سطحی در نیمکره شمالی حالات منظم‌تر و قویتری دارنده وسعت نفوذ کمربند تجارتی‌ها در نیمکره شمالی در حدود ۲۵۰۰ کیلومتر و در نیمکره جنوبی در حدود ۳۰۰۰ کیلومتر است.
در سطح فوقانی کمربند حاره در حدود ۱۰ کیلومتری از سطح زمین، بادهایی با جهت مخالف تجارتی‌ها می‌خورند، که آنها را آنتی‌ترید (ضد تجارتی) می‌گویند.
۲) بادهای موسمی :
کلمه موسم دارای ریشه عربی است و به معنی فصل است. به بادهایی که در فصول متضاد سال با جهات مخالف می‌وزند موسمی‌ها گفته میشود.
این بادها در زمستان، به صورت جریان سردی از خشکی به دریا و در تابستان به صورت جریان هوای مرطوب و گرمی از دریا به خشکی می‌وزند.
در تابستان‌ها، قاره آسیا گرم شده و به علت تشکیل کم‌فشارهای حرارتی گسترده در خلیج فارس و آسیای مرکز و دشت راجستان هند، از اقیانوس هند و آرام بادهایی به جهت این مراکز کشیده می‌شوند این شرایط همزمان با استرالیا و توأم با تشکیل یک آنتی‌سیلکون در روی آن می‌باشد که بادهای خروجی از آن، ضمن عبور از استوا با جهت جنوب غربی به جهت آسیا کشیده می‌شوند و موسمی‌های تابستانی در آسیا را بوجود می‌آورند.
۳) بادهای غربی:
در گستره جهانی اغلب در عرض های میانه و بین حدود ۳۵ تا ۶۵ درجه عرض جغرافیایی و یا به عبارت دیگر از پر فشار جنب حاره به مناطق کم فشار جنب قطب شیوع دارند.
این بادها از نظر جهت و استمرار دارای خصوصیات متغیرند در سرعت و جهت حرکت آنها جریانات موجی بویژه سیلکون‌های سیار و آنتی سیلکون‌هایی که در منطقه نفوذ این بادها از غرب به شرق حرکت می‌کنند اثر عمده‌ای دارند از اینرو ممکن است بادهای مذکور ضمن وزش از غرب به شرق خصوصیات طوفانی هم داشته باشند در زمستان‌های نیمکره شمالی توسعه آنتی‌سیلکون‌های قاره‌ایی و بعضاً حتی سیکلون‌‌ها از توسعه بارز بادهای غربی ممانعت به عمل آورده و بدین جهت بادهای مزبور به نحو بارزی بر روی اقیانوس‌ها توسعه می‌یابند ولی چون در عرض‌های میانه نیمکره جنوبی، شرایط قاره‌ایی تقریباً حاکمیتی ندارد. بادهای غربی هم تقریباً حالت کمربند جهانی بخود گرفته‌اند.
۴) بادهای محلی :
این بادها منطقه کوچکی را در برگرفته و معمولاً منحصر به لایه‌های بسیار پایین اتمسفر است.
۵) نسیم دریاو خشکی :
این بادها حاصل تفاوت روزانه درجه حرارت بین دریاها و خشکی‌ها است. به هنگام روز، میزان فشار هوای دریاها در مقایسه با خشکی‌های همجوار به علت پایین بودن نسبی درجه حرارت بیشتر است از این رو جریان هوایی از طرف دریا به طرف خشکی برقرار میشود و شب هنگام خشکی‌ها سرد شده و به علت افزایش فشار هوای سطوح آنها جریان بادی از خشکی به سوی دریا می‌وزد.
۶) بادهای کوه و دره :
این بادها در اتمسفر آزاد، در نتیجه تفاوت گرمای حاصله بین دره‌ها و دشت‌ها که منجر به اختلاف فشار بین نواحی یاد شده میشود، بوجود می‌آیند.
۷) فون (Foehn) :
باد گرم و خشکی است که در سمت پشت به باد یک پشته کوهستانی بروز می‌کند و این نام منشاء خود را از آلپ گرفته است.
زمانی که هوای نسبتاً مرطوبی بر پشته کوهی صعود می‌کند سرد شده، تراکم حاصل از این امر به صورت بارندگی در جهت رو به باد ظاهر میشود و چنانچه در ارتفاعات ذخیره‌ایی از هوای سرد انباشته نباشد جریان هوا ضمن گذر از پشته کوهستانی به تدریج در شرایط بی در رو، در داخله پشت به باد گرم و خشک میشود به طور کلی، در زمان جریان این باد، میزان نم نسبی به طور ناگهانی پایین می‌آید بارندگی قطع میشود.
در زمان حداکثر شدت باد، درجه حرارت به حداکثر خود می‌رسد و عموماً از میزان فشار هوا کاسته میشود. ذوب برف‌های زمستانی، خشکی و سوزاندن مزارع و ایجاد شرایط مساعد برای حریق جنگل‌ها از دیگر نشانه‌های بروز بادهایی با خصوصیات باد «فون» است.
علت بوجود آمدن باد چیست؟
مقداری پودر تالک تهیه کنید. این پودر را به قیمت کم از فروشندگان لوازم بهداشتی و آرایشی می‌توانید بخرید. آنگاه یک لامپ صد واتی روشن کنید. وقتی لامپ گرم شد و دور و بر خود را گرم کرد، مقدار کمی از پودر تالک را از نیم متری بالای لامپ روی آن بریزید. پودر قبل از اینکه روی لامپ برسد، به طرف بالا بر می‌گردد.
اگر کمی از لامپ فاصله بگیرید و پود را کمی بالاتر از میز روی آن بریزید این بار پودر در هوا ، قبل از رسیدن به میز ، به سوی لامپ کشیده میشود و به این ترتیب جریان هوا که نامرئی بود، برای شما قابل روئیت میشود. در سطحی بسیار وسیع‌تر از کره زمین ، نیز همین کار رخ می‌دهد و بادی متناسب با جابه‌جایی هوا در تمام فصول سال ، مخصوصا در فصلهای معینی جریان می‌یابد.
بادهای جهانی و منطقه‌ای
می‌دانیم که گرمترین نقاط روی زمین اطراف خط استوا است. بنابراین اطراف این منطقه همیشه هوای گرم در حال بالا رفتن است. هوای جابجا شده در منطقه‌های معین ، در شمال و جنوب خط استوا ، قطب شمال و قطب جنوب ، جریان می‌یابد. اگر زمین ساکن بود، مسیر این بادها همیشه شمالی و جنوبی بود، ولی چون زمین به دور خودش حرکت می‌کند (حرکت وضعی زمین)، این حرکت سبب میشود که در نیمکره شمالی باد از چپ به راست و در نیمکره جنوبی از راست به چپ بوزد.
علاوه بر بادهای جهانی بادهای منطقه‌ای نیز وجود دارند که مربوط به بخشهای کوچکی از زمین هستند. مثلا ساکنان ساحل دریاها و دریاچه‌ها شاهد بادهای روزانه و شبانه در خلاف جهت همدیگر خواهند بود. زیرا وقتی روزها خورشید به خشکی و دریا می‌تابد، ساحل بیشتر از دریا گرم میشود (زیرا دریا گرما را به خود جذب می‌کند، در حالی که ساحل حرارت را پس می‌دهد.).
بنابراین هوای گرم ساحل بالا می‌رود و هوای تقریبا سردی از دریا به سوی ساحل جریان پیدا می‌کند و شبها نیز عکس این جریان رخ می‌دهد، زیرا وقتی آفتاب غروب می‌کند، ساحل سرد میشود، درحالی که چون ظرفیت گرمایی آب زیاد است، آب دریا گرمایی را که در طول روز جذب کرده است، به تدریج پس می‌دهد و هوای مجاور خود را گرم و سبک می‌کند و به بالا می‌زند و در نتیجه نسیم ملایمی شبها از ساحل به دریا می‌وزد. بادها همیشه ملایم و خوشایند نیستند و گاهی طوفان شدیدی در اثر جابه‌جایی سریع هوا حاصل می‌شوند که جان و مال مردم را به خطر می‌اندازد.
انسان که به دنبال استفاده از نیروی طبیعت است، از باد نیز غافل نبوده است. او با مهارکردن باد توانسته است در موارد زیادی انرژی باد را به خدمت خود درآورد. کشتی‌های بادبانی ، آسیابهای بادی ، ژنراتورهای بادی که امروزه در کشورهای ساحلی روز به روز به تعداد آنها افزوده میشود و … نمونه‌هایی در این زمینه هستند.
