همانطور که می دانید پیامبر (ص) همسران متعددی داشته است که از هر کدام نیز فرزندانی داشته اند. گهر در این بخش به معرفی فرزندان و همسران حضرت محمد (ص) می پردازد.
معرفی فرزندان و همسران حضرت محمد (ص)
امهات‌المؤمنین لقب زنان محمد، پیامبر اسلام است، برگرفته از قول قرآن که: النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم و ازواجه امهاتهم (قرآن ۶/۳۳)؛ یعنی پیغامبر سزاوارتر است به گروندگان از ایشان به خویشتن و زنان او مادران ایشانند. و بموجب آیه ۵۳ همین سوره که می‌گوید: و روا نیست شما را که رسول خدای را رنج دل نمایید و نه زنان او را بزنی خواهید بعد از وی هرگز. تزویج آنان در حق دیگران حرام است.
همسران پیامبر اسلام
- خدیجه دختر خویلد
- سوده دختر زمعه
- عایشه دختر ابوبکر
- حفصه دختر عمر خطاب
- زینب دختر خزیمه
- ام سلمه دختر ابوامیه
- زینب دختر جحش
- جویریه دختر حارث
- رمله دختر ابوسفیان
- ریحانه دختر زید قرظی
- صفیه دختر حیی بن اخطب
- میمونه دختر حارث
علامه طباطبایی محقق و دانشمند شیعی تعداد زنان محمد پیامبر اسلام را ۱۱ تن می‌داند که عبارتند از:
- خدیجه
- زینب بنت جحش
- سوده
- عایشه بنت ابی بکر
- زینب بنت خزیمه
- هند مشهور به ام سلمه
- صفیه بنت حیی
- جویریه
- میمونه بنت حارث
- رمله، مشهور به ام حبیبه
- حفصه
این زنان بر اساس آیه قرآن به امهات المؤمنین مشهورند.
- خدیجه دختر خویلد بن اسد بن عبدالعزی
- عایشه دختر ابوبکر
- صفیه دختر حیی بن اخطب
- زینب دختر خزیمه
- زینب دختر جحش
- ام سلمه دختر امیه بن المغیره
- سوده دختر زمعه بن قیس
- ام حبیبه دختر ابوسفیان بن الحرب
- حفصه دختر عمر بن الخطاب
- جویریه دختر حارث بن ابوضرار
- میمونه دختر حارث الهلالیه
- زینب دختر عمیس
- خوله دختر حکیم سلمی(خود را به پیامبر بخشید)
- ماریه دختر شمعون قبطی
- ریحانه خندفیه
- عمره دختر یزید
- سناء بنت سفیان
البته علامه جعفری تعداد زنان پیامبر را ۹ نفر می‌داند که جز عایشه همگی بیوه بودند.
اسامی زیر نیز در تاریخ طبری ذکر شده‌است؛ اما در درستی آن اختلاف نظر وجود دارد:
- فاطمه دختر سریح
- هند دختر یزید
- عصما دختر سیاء
- زینب دختر یزید
- هبله دختر قیس
- لیلی بنت الخطیم
- ملائکه دختر کعب
- شنباء دختر عمر الغفریه
- ملائکه دختر داوود
- دختر الجهال
- تکانه
تعداد همسران
تاریخ نگاران و سیره نویسان در مورد تعداد همسران پیامبر گوناگون سخن گفته، برخی راه مبالغه در پیش گرفته و شمار همسران پیامبر را بیش از آنچه واقعیت داشته منعکس کرده‌اند. آنچه مورد پذیرش پژوهشگران تاریخ و سیره قرار گرفته، قول محمد بن اسحاق(۸۵–۱۵۱ هجری) است که در سیره نویسی پیشکسوت می‌باشد، نیز شاگردش عبد الملک بن هشام(۲۱۳ م).
ابن اسحاق می‌نویسد: پیامبر با سیزده زن خطبه عقد خواند، از این تعداد با دو تن به برگزاری خطبه عقد بسنده کرد و بدون عروسی و زندگی مشترک از هم جدا شدند اما یازده تن را به خانه برد و با آنان زندگی کرد. دو نفر در هنگام حیات او به نام‌های خدیجه دختر خویلد و زینب دختر خزیمه، معروف به‌ام المساکین دیده از جهان فرو بستند. در هنگام رحلت، نه زن به نام‌های سوده، عایشه، حفصه، ام السلمه، ام حبیبه، زینب دختر جحش، جویریه، صفیه و میمونه در خانه او بودند. (در یک زمان بیش از نه زن در خانه پیامبر وجود نداشت).
ابن هشام می‌نویسد: پیامبر با یازده زن خطبه عقد جاری کرد و آنان را به خانه برد. از جمع زنان، دو تن در زمان حیاتش درگذشتند. بالاترین شمار زنان پیامبر در یک زمان، نه نفر بود. با دوتن دیگر به نام های «اسماء کندیه و عَمره کلابیه» به خواندن خطبه عقد بسنده کرد.
روایات پیرامون همسران پیامبر اسلام مختلف است. گفته می‌شود محمد سیزده زن یا کنیز داشته‌است (نسبت به وضعیت برخی به عنوان زن یا کنیز اختلاف است. پیامبر اسلام با چهار نفر، به عقد ازدواج اکتفا نمود.
در هنگام رحلت محمد، نه نفر از همسرانش در قید حیات بودند.
محمد آنچه از امور خانه مربوط به خودش می‌شد را انجام می‌داد؛ همچنین در کارهای خانه مانند پختن غذا و دوختن لباس یا تعمیر کفش شرکت می‌کرد و گوسفندان را می‌دوشید. او عادت داشت که با زنانش به گفت و شنود بنشیند؛ به توصیه زنانش گوش می‌کرد. زنانش گاهی اوقات با او به مناظره پرداخته و حتی برایش استدلال می‌کردند.اوقات رفت‌وآمد به حجره هر کدام از همسرانش منظم بود. حتی در ایام بیماریِ قبل از فوت هم، با اینکه کسی چنین انتظاری نداشت، طبق برنامه معین به خانه‌های همسرانش می‌رفت، تا زمانی که بیماری وی شدت یافت و همگی اجازه دادند که در منزل عایشه بماند.
با اینکه خشونت و بدرفتاری با زنان در عصر وی عملی رایج بود؛ اما محمد همیشه آن را نهی می‌کرد و مسلمانان را در مورد همسر و خانواده‌شان سفارش می‌کرد:
بهترین شما، برترین شما نسبت به خانواده‌اش است و من نیز بهترین شما برای خانواده خود هستم.
از نظر مسلمانان هیچ مرد مسلمانی حق ندارد در یک زمان بیش از ۴ همسر دائمی داشته باشد و بنا بر نص قرآن، به گفته فضل‌الرحمن، استاد متوفی دانشگاه شیکاگو، در فرهنگ عربستان زمان محمد، ازدواج فقط یک تصمیم شخصی برای اهداف شخصی نبوده بلکه عموماً وابسته به نیازهای درون قبیله‌ای یا بین قبیله‌ای جهت تشکیل متحدین بود
مسلمانان با نگرشی تاریخی و عقلانی، تمام ازدواج‌های او را در آن فضای تاریخی ارزیابی و توجیه می‌کنند و برخی از ازدواج‌های وی را سیاسی و یا در جهت تقویت اسلام با توجه به نظام موجود قبیله‌ای و عشیره‌ای عرب در آن زمان و یا بعضی را مانند «ام سلمه» به صورت حمایتی و سرپرستی می‌دانند. بنا بر نوشته‌های مورخین مسلمان و روایات اسلامی، محمّد در دوران زندگی خود و پس از درگذشت خدیجه، همسران دیگری برگزید که جز عایشه دختر ابوبکر همگی بیوه بودند.
به عقیده جان اسپوزیتو استاد دانشگاه جرج تاون، ازدواج مجدد برای بیوه‌ها در فرهنگ عرب که بر روی باکره بودن دختر تأکید می‌کرد، مشکل بود. بیشتر این ازدواج‌ها برای متمایل‌کردن قبایل گوناگون به اسلام و کاهش کینه‌ها صورت می‌گرفت.
«جان دیون پورت» دانشمند مسیحی در کتاب «عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن» می‌نویسد: آیا ممکن است مردی که به شهوت توجهی بسیار دارد، در چنان کشوری که تعدد زوجات عمل عادی محسوب می‌شد، برای مدت بیست و پنج سال به یک زن قانع باشد، آن هم پانزده سال از او بزرگ‌تر؟!
همچنین علامه سید محمد حسین طباطبایی در این باره می‌نویسد: داستان تعدد زوجات پیامبر را نمی‌توان حمل بر زن دوستی و شیفتگی او نسبت به جنس زن نمود، چه آن که برنامه ازدواج پیامبر در آغاز زندگی (که تنها به خدیجه اکتفا نمود و همچنین در پایان زندگی که اصولاً ازدواج بر او حرام شد) منافات با بهتان زن دوستی آن حضرت دارد.
مهریه همسران پیامبر
از متون روایی و فقهی عالمان شیعه و برخی از علمای اهل سنت مانند ابن کثیر بدست می آید که مهریه همسران پیامبر دوازده و نیم اوقیه برابر با پانصد درهم درست است البته سایر مستندات تاریخی یا چهارصد درهم بیان کرده اند و یا چهارصد و هشتاد درهم از جمله نسایی در السنن الکبری جلد سوم ص ٣١٥ از قول ام حبیبه یکی از همسران پیامبر می نویسد : پیامبر برای همه همسرانش چهارصد درهم مهریه مقرر کرد، ولی مهریه ام حبیبه را که چهارصد دینار بود ، نجاشی پادشاه حبشه، مقرر نمود و خود پرداخت کرد و پیامبر چیزی پرداخت نکرد.
خدیجه
خدیجه بنت خویلد دوبار ازدواج کرد؛ یک بار با ابوهاله هند بن نباش بن زراره و سپس عتیق بن عائذ بن عبدالله مخزومی.
محمد در ۲۵ سالگی با خدیجه بنت خویلد که ۴۰ ساله و بیوه بود با مهریه ۲۰ شتر جوان ازدواج کرد. ثمره این ازدواج یک زندگی مشترک موفق بود. وی بافضیلت‌ترین همسر پیامبر بود و محمد از راه‌های گوناگون بر خدیجه تکیه می‌کرد. محمد تا زمانی که خدیجه زنده بود (تا ۵۰ سالگی محمد و ۶۵ سالگی خدیجه)، همسر دیگری اختیار نکرد.خدیجه در ۶۵ سالگی در ۱۰ رمضان سال دهم بعثت، درگذشت و در جیحون مکه به خاک سپرده شد.
- ابن سعد. طبقات الکبری، ج ۸. ص ۵۲ به بعد.
- الاعلام زرکلی، ج ۳. ص ۱۴۵.
- الاصابه، ج ۴. ص ۳۳۹.
- سیره النبی، ج ۱. ص ۳۵۲.
سوده
سکران بن عمر که شوهرش و پسر عموی سوده بود پس از هجرت به حبشه درگذشت و او بی‌سرپرست ماند و برای زندگی و تأمین معاش خود مجبور بود از آیین اسلام دست بردارد و به خاندان بت‌پرست و مشرک خود بپیوندد. در این زمان، محمد با هدف ترویج دین و قدردانی از خدمات یک مسلمان مهاجر و تقویت و دلداری مسلمانان مجاهد دیگر، پس از وفات خدیجه با سوده ازدواج کرد.
پس از درگذشت خدیجه، خوله بنت حکیم به محمد پیشنهاد داد که یا با سودة بنت زمعة (یک بیوه مسلمان) و یا با عایشه، دختر جوان ابوبکر (که قبلاً نامزد کرده بود) ازدواج کند. گفته شده که محمد درخواست ازدواج با هر دو را کرده‌است. همچنین بنا به روایتی در تاریخ طبری ازدواج با سوده بعداز ازدواج با عایشه بوده است، چنانکه می‌خوانیم «خوله پیمبر را دعوت کرد که بیامد و عایشه را عقد کرد و آن هنگام وی شش سال داشت. گوید: پس از آن خوله پیش سوده رفت و گفت: سوده خدای عزوجل چه خیر و برکتی برای تو خواسته است! گفت: مقصود چیست؟ خوله گفت: پیمبر مرا فرستاده که ترا خواستگاری کنم. گفت: راضیم، بیا و این سخن را با پدرم بگوی»
جویریه
جویریه زن بیوه‌ای از قبیله بنی المصطلق بود. این قبیله به قصد شورش علیه پیامبر مشغول جمع‌آوری سلاح بودند که مسلمین به سوی آنها حرکت کردند. هنگامی که بنی المصطلق خود را در محاصره دیدند تسلیم شدند و اموال و زنان و مردان قبیله به اسارت درآمدند. جویریه که دختر رئیس قبیله بود به نزد پیامبر آمد و آزادی خود را درخواست نمود. پیامبر پول آزادی او را پرداخت و سپس او را از پدرش خواستگاری کرد. پدرش موافقت کرد و مسلمان نیز شد. وقتی خبر این ازدواج به مسلمانان رسید همگی گفتند این اسیران خویشاوندان پیامبر هستند و همه را آزاد کردند. بعد از این ماجرا تعداد زیادی از آن قبیله مسلمان شدند و سوگند خوردند زین پس در سپاه مسلمین بجنگند. بدین ترتیب از دشمنان اسلام کاسته و بر پیروانش افزوده شد و کینه قبیله بنی المصطلق (ناشی از اسارت و شکست در جنگ) فروکش کرد.
ماریه قبطیه
ماریه دختر شمعون قبطی کنیزی بود که به همراه خواهرش سیرین، مقوقس قبطی حاکم اسکندریه و مصر برای محمد هدیه فرستاد. سیرین به عقد موذن مسجدالنبی و ماریه به عقد محمد در آمد. وی ابراهیم را به دنیا آورد که در ۱۸ ماهگی درگذشت.
ام‌حبیبه
ام‌حبیبه دختر ابوسفیان، دشمن سرسخت پیامبر بود. ام‌حبیبه با همسرش عبد الله بن جحش به حبشه مهاجرت کرده بود اما شوهرش در حبشه بر اثر تبلیغات مسیحیان از آیین اسلام برگشت و نصرانی شد و در همان‌جا نیز از دنیا رفت. مهاجرین حبشه هم از ترس پدر ام‌حبیبه جرأت نگهداری از او را نداشتند. در این هنگام پیامبر با او ازدواج کرد و علاوه بر قبول مسئولیت او، گامی برای رضایت و جلب قلوب بنی امیه به اسلام برداشت. نویسنده مسیحی، گیورگیو، در کتاب «محمد، پیامبری که از نو باید شناخت» در این مورد می‌نویسد: «محمد، ام‌حبیبه را به ازدواج خود درآورد تا بدین ترتیب داماد ابوسفیان یعنی دشمن اصلی خود شده و از دشمنی قریش نسبت به خود بکاهد. در نتیجه این وصلت، پیامبر اسلام با خاندان بنی‌امیه و هند همسر ابوسفیان و سایر دشمنان خونین خود جنبه فامیلی و خویشاوندی پیدا می‌کرد. ام حبیبه هم عاملی مؤثر برای تبلیغ اسلام در خانواده‌های مکه شد.»
عایشه
عایشه دختر خلیفه اول اهل سنت، ابوبکر، چندین دهه پس از او زنده ماند و به گردآوری سخنان پراکنده محمد کمک کرد.[تحقیق دست‌اول؟
پیامبر اسلام پس از وفات خدیجه، با وساطت خوله بنت حکیم بن اوقص، و خواست پدرش ابوبکر او را با مهریه چهارصد درهم به عقد خود در آورد عایشه با 9 سال سن جوانترین زن ایشان محسوب می شود.
فرزندان
در تعداد فرزندان محمد اختلافاتی است. بسیاری براین باورند که محمد از خدیجه دارای سه پسر و چهار دختر شد: قاسم (که کنیه محمد را به همین خاطر ابوالقاسم می‌دانند)، طیب، طاهر و دختران، رقیه، زینب، ام‌کلثوم و فاطمه.
پسران همگی قبل از بعثت، از دنیا رفتند ولی دختران ، اسلام را درک نموده، همراه پدر به مدینه هجرت نمودند.[۳۴] محمّد از دیگر همسران خود فرزندی نداشت جز از ماریه قبطیه که صاحب پسری به نام ابراهیم گردید. ابراهیم نیز در کودکی از دنیا رفت. آنچه مسلمانان برآن اتفاق نظر دارند این است که فاطمه کوچکترین دختر او و تنها فرزند باقی‌مانده از محمّد در زمان درگذشتش بوده‌است. درمنابعی دیگرتعدادپسران وی که مادرشان خدیجه بوددوتن ذکرشده به نام های قاسم وعبدالله.
حضرت محمد(ص) چند فرزند داشت؟
درباره اینکه پیامبرگرامی اسلام چه تعداد دختر داشتند، قول‌های مختلفی درتاریخ گفته شده. برخی گفته‌اند حضرت محمد(ص) چهار دختر داشته و عده‌ای دیگر نوشته اند فقط حضرت فاطمه الزهرا(س) دختر ایشان بوده است. اسناد تاریخی در این زمینه چه می‌گویند؟
پژوهشگران در این مسئله با هم اختلاف کردند، از جمله علامه جعفر مرتضی عاملی که در کتابش “الصحیح من السیرة”به این بحث پرداخته و کتابی مستقل به نام “بنات النبی أم ربائبه” در این زمینه نوشته است که می‌توانید به آن مراجعه کنید. وی بعد از آن که این مسئله را با تمام زوایایش بررسی نمود، چنین نتیجه می گیرد و می گوید: از مطالب گذشته روشن شد که رقیه ای که عثمان با آن ازدواج کرد او دختر پیامبر (ص) نبود. وی می‌گوید: اگر خواستیم با دقت بیشتر بر روی روایات تاریخی قضاوت کنیم، باید (با فرض قبول دختران متعدد برای پیامبر (ص) از خدیجه) بپذیریم که آنها در حال کودکی از دنیا رفتند و با کسی ازدواج نکردند و اگر می بینیم که عثمان با دختری به نام رقیه و بعد از او با أم کلثوم ازدواج کرد، آنها اگر چه با دختران پیامبر (ص) تشابه اسمی دارند، ولی دختران پیامبر (ص) نبودند. شاید تشابه اسمی بین دو همسر عثمان و بین دختران پیامبر (ص) که بیشترشان بعد از بعثت متولد شدند و در کودکی از دنیا رفتند، عده‌ای را به اشتباه انداخت یا باعث شده که ادعا کنند آن دو دختر (دو همسر عثمان) همان رقیه و أم کلثوم دختران پیامبر (ص) هستند. همچنین شاید چون دو همسر عثمان ربیبه پیامبر (ص) بودند باعث تأکید و تقویت این شبهه شد؛ چون همچنان که در بین عرب معروف است، آنها ربیبه هر شخص را دخترش به حساب می‌آورند.
اما در منابع تاریخی اهل سنت برای رسول خدا(ص) چهار دختر ذکر کرده‌اند.
«نام دختران»
نام بزرگترین دختر پیامبر(ص) زینب و نام کوچکترین آنان حضرت فاطمه(س) بود و نام دختران وسطی به ترتیب رقیه و ام کلثوم است
مادر دختران
منابع تاریخی(اهل سنت) همه دختران پیامبر(ص) را از حضرت خدیجه(س) می دانند
همسران دختران پیامبر(ص)
نام همسر زینب ابوالعاص و نام همسر اول رقیه عتبة بن ابی لهب بود که رقیه را طلاق داد در حالی که با وی همبستر نگردید. وی پس از عتبة به ازدواج عثمان بن عفان در آمد. و نام همسر ام کلثوم همان عثمان است که بعد از وفات رقیه به ازدواج عثمان در آمد. و نام همسر فاطمه زهرا (س) حضرت علی بن ابی طالب است
ربیبه های پیامبر(ص)
ربیبه به دختری گویند که از شوهر قبلی زن باشد.
- درة دختر ابی سلمه
- ام کلثوم دختر ابی سلمه
- حبیبه دختر عبدالله بن جحش
- زینب دختر عبدالله (ابی سلمه).
