نام خانوادگی و فامیلی در ایران تاریخچه ای بسیار طولانی دارد. هر نام خانوادگی دارای تاریخچه ای می باشد که برگرفته از اجداد افراد است. برای آشنایی با تاریخچه نام خانوادگی در ایران این بخش گهر را بخوانید. در ادامه مطالبی در مورد فامیلی در ایران و نام خانوادگی در ایران می خوانید.
تاریخچه نام خانوادگی و فامیلی در ایران
تاریخچه نام خانوادگی
نام خانوادگی، نام فامیل، شهرت، فامیلی بخشی از نام یک شخص است که تعلق فرد را به یک خانواده بیان می‌کند. همچون بسیاری از کشورهای جهان، در ایران نیز نام خانوادگی فرزند قانوناً به صورت پیش فرض از پدر و اجداد پدری اخذ می‌گردد. در فارسی افغانستان واژهٔ «تخلص» به جای نام خانوادگی به کار می‌رود، هر چند که بسیار از افغانان تخلص ندارند. برخلافِ نام کوچک، نام خانوادگی برای افراد مؤنث و مذکر فرقی ندارد.
پیدایش نام خانوادگی برای خاندان‌های مهم و سرشناس به چین باستان و امپراتور ژی فو در ۲۸۵۲ پیش از میلاد باز می‌گردد.
نام خانوادگی در ایران
در ایران، انتخاب نام خانوادگی به شکل امروزین آن از سالهای انقلاب مشروطیت در میان قشر روشنفکر جامعه معمول شد. با پایان جنگ جهانی اول اداره سجل احوال تهران آغاز به کار نمود و بعدها در زمان رضا شاه و در سال ۱۳۰۴ لوایحی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که بر اساس آن استفاده از القاب گذشته منسوخ و انتخاب نام خانوادگی برای کلیه اتباع ایران اجباری گردید.
نسبت دادن یک نام خانوادگی به هر ایرانی، از سال ۱۳۱۳ به صورت قانون مدنی درآمد و اجباری شد و از آن زمان، به مرور زمان، برای تمام اتباع ایران، نام خانوادگی انتخاب شد که متناسب با محل اسکان قوم و نام یا شهرت بزرگ خاندان، پدر، پدربزرگ و جد، گاهی هم شغل یا حرفه یا یک ویژگی بدنی بود. پیش از تصویب این قانون و در سال ۱۳۰۴، لایحه‌ای تصویب مجلس شورای ملی رسیده بود که بکار بردن هر لقبی از جمله خان، میرزا، سلطنه، دوله را برای ایرانیان ممنوع کرده بود و تنها القاب مجاز، آقا برای مردان و بانو برای زنان، در نظر گرفته شده‌بود. امروزه، ۴ نسل از زمان تصویب این قانون در سال ۱۳۰۳ می‌گذرد و بیش از ۱۰ هزار نام‌خانوادگی در ایران به ثبت رسیده‌است که القاب با بیشترین فراوانی عبارتند از: محمدی، حسینی، احمدی، رضایی، مرادی، حیدری و … .
نام‌های خانوادگی ممکن است دارای پسوند، میانوند، پیشوند یا فاقد آن باشند. با این‌حال اغلب نام‌های خانوادگی معمولاً نسبی بوده و فرد یا فامیل را به یک فرد مهم (محمدی، حسینی، …)، به یکی از اجداد (مهدی‌پور، محمدزاده، …)، به یک محل (تبریزی، اصفهانیان، شیرازی، …)، به یک شغل یا حرفه (صراف، جواهریان، پزشکزاد، ….)، به یک دودمان (آل‌هاشم، بنی‌هاشمی، ….)، به یک ویژگی بدنی (خوش‌چهره، ….) یا فیزیکی (قهرمان، قوی‌پنجه، …) نسبت می‌دهند.
بر اساس قوانین ایران هر فرد ایرانی فقط برای یکبار در طول عمر خود می‌تواند نام خانوادگی خود را با شرایطی تغییر دهد. این تغییر (که معمولاً بین سه تا شش ماه به طول می‌انجامد) تابع شرایط و مقرراتی است. بر اساس این مقررات، زنان پس از ازدواج واجد شرایط تغییر نام خانوادگی محسوب می‌گردند.
