همانطور که می دانید انواع مختلفی از ارز وجود دارد. ارز بازرگانی، ارز غیر بازرگانی، ارز اکو و … . هر کدام از ارزها برای کشورهای مختلفی هستند که هر کدام قیمت و ویژگی های متفاوتی دارند. برای آشنایی با انواع ارز این بخش گهر را بخوانید. در ادامه مطالبی در مورد ارز و ارز بازرگانی و ارز غیر بازرگانی و ارز اکو و ویژگی ارزهای مختلف می خوانید.
معرفی انواع ارز و ویژگی های هر کدام
انواع ارز
ارز عموماً نوع پذیرفته‌شده‌ای از پول است که شامل سکه و اسکناس‌های کاغذی می‌شود و توسط دولت توزیع شده و در داخل اقتصاد گردش دارد. ارز که به عنوان واسطه مبادله کالا و خدمات مورداستفاده قرار می‌گیرد، پایه و زیربنای کسب‌وکارها به حساب می‌آید.
یکی از تفاوت‌های بین معاملات مالی در داخل کشور و مبادلات بین‌المللی این است که درتجارت داخلی نیاز به پرداخت و دریافت وجوه بر حسب پول رایج ملی است اما در معاملات خارجی معمولاً این وجوه به شکل پول‌های رایج و معتبر خارجی، پرداخت می‌شود.
مثلاً در ایران برای انجام مبادلات، از ریال استفاده می‌شود، در آلمان یورو و آمریکا دلار آمریکا، اما وقتی یک ایرانی بخواهد از آمریکا کالایی را تهیه کند باید در ازای آن دلار آمریکا بپردازد، بنابراین باید بر اساس یک رابطهٔ مبادلهٔ تعریف شده (نرخ ارز) ریال بدهد و دلار بگیرد و با آن کالا را بخرد.
تعریف نرخ ارز
منظور از ارز هر وسیله‌ای است که به صورت اسکناس، حواله یا چک در مبادلات خارجی جهت پرداخت‌ها استفاده می‌شود. و منظور از نرخ ارز خارجی عبارت است از مقداری از واحد پولی ملی که برای بدست آوردن واحدپول کشور دیگر باید پرداخت شود.
همچنین می‌توان نرخ ارز را، ارزش برابری یک واحد پول خارجی به پول داخلی دانست. به عبارت دیگر بهای خرید یا فروش یک واحد پول خارجی به پول رایج کشور را نرخ ارز می‌گویند.
ارز اعلام نشده
در کشوری که ورود و خروج ارز تحت کنترل نظام بانکی است، هر گاه ورود ارز بدون اعلام به نظام بانکی و در نتیجه بدون ثبت شدن صورت گیرد آن را ارز اعلام نشده گویند.
آشکار است که این نوع ارز از طریق مکانیسم بانکی قابل انتقال نیست و معمولاً دارنده ی آن قابل تعقیب خواهد بود. بر این اساس، نرخ ارز اعلام نشده در بازار پایین تر از نرخ ارز آزاد قرار می گیرد و این اختلاف نرخ معمولاً برابر تبدیل هزینه ی قانونی نرخ ارز اعلام نشده به ارز اعلام شده است.
ارز اکو
منظور از ارز اکو دلار آمریکا است که به عنوان واحد پول محاسباتی در نگهداری حساب معاملات تهاتری بین اعضای اکو مورد استفاده قرار می گیرد.
ارز بازرگانی
ارز بازرگانی به ارزی گفته می شود که از منابع تجاری عاید شود یا به مصارف تجاری برسد. بدینسان ارز بازرگانی همه ی درآمدها و مصارف در زمینه صادرات و واردات کالاها را در بر می گیرد. مبادلات ارز بازرگانی معمولاً با اعتبار اسنادی، برات خارجی، برات اسنادی و… انجام می شود.
ارز غیر بازرگانی
منظور از ارز غیربازرگانی ارزی است که از منابع -غیر تجاری عاید شود یا به مصارف غیرتجاری برسد. بدینسان ارز غیربازرگانی تمامی درآمدها و مصارف در زمینه ی جهانگردی، ارائه خدمات علمی و فرهنگی، سفارتخانه ها، آموزش دانشجویان، معالجه بیماران و … را در برمی گیرد. در سال 1352 در اثر ازدیاد چشمگیر درآمد نفت ایران، دولت وقت، از راه ایجاد بازار ارز غیربازرگانی اقدام به رفع محدودیتهای ارزی و لذا ایجاد یک بازار آزاد کرد. در عمل این بازار محملی شد برای فرار سرمایه از کشور. از دی ماه 1352 تا زمان برچیده شدن این بازار در آبان ماه سال 1357، قسمت اعظم ارزهای حاصل از صادرات غیرنفتی، که منبع اصلی بازار مزبور بود، و نیز هفت میلیارد دلاری که بانک مرکزی ایران به این بازار سرازیر کرد صرف فرار سرمایه از کشور شد.
ارز بازی
خرید وفروش همزمان ارز در دو یا چند بازار که قیمت ارز در آنها متفاوت باشد را ارز بازی می گویند. این معاملات سریع موجب تحصیل سود شده و در اثر تکرار آن، اختلاف قیمت ها رو به کاهش نهاده یا از میان می رود.
ارز پشتوانه
ارزی که به عنوان پشتوانه اسکناس یا مسکوک منتشر شده در حساب پشتوانه بانک مرکزی کشور نگهداری می شود را در اصطلاح ارز پشتوانه می نامند. در ایران، طبق قانون، از سال 1321 ارز در کنار طلا و نقره و جواهرات سلطنتی، جزو اقلام پشتوانه ریال قرار گرفت و سهمی از موجودی ارزی کشور را به خود اختصاص داد. به طور مثال، در پایان سال 1356 ذخایر ارزی بانک مرکزی تقریباً معادل 824 میلیارد ریال برآورد شد که از این میزان 320 میلیارد ریال( 38/8 درصد ) در حساب پشتوانه مسدود شده بود.
ارز دولتی
در یک نظام چند نرخی ارز ارز دولتی به ارزی گفته می شود که به نرخ رسمی دولتی، که معمولاً نازلترین نرخ های موجود است، صرف مصارف معینی شود. این مصارف معمولاً از سوی دولتها ضروری و حائز اولویت اعلام می شوند. در ایران پس از انقلاب به دلایل مختلف، اختلاف نرخ ارز دولتی با سایر نرخها دائماً رو به ازدیاد بوده و هر زمان به مصارف محدودتری اختصاص یافته است. از جمله ی این مصارف عبارتند از: تحصیل دانشجویان در خارج کشور، سفر ماموران دولتی به خارج، بیمارانی که ضرورت معالجه آنها در خارج وجود دارد، کالاهای وارداتی دولتی و برخی واردات بخش خصوصی.
ارز ذخیره ای
منظور از ارز ذخیره ای پولی است که دولت ها و سازمان های بین المللی تمایل به نگهداری آن به عنوان ذخایر طلا و ارز داشته باشند و بخش بزرگی از تجارت بین المللی به وسیله ی آن انجام گیرد. یک ارز برای برخورداری از این دو ویژگی باید دارای شرایط زیر باشد:
- ثابت بودن ارزش آن نسبت به ارزهای دیگر.
- متعلق کشوری که دارای سهم مهمی در تجارت جهانی باشد.
- وجود بازار ارز فعالی که در آن مبادله ارز مورد نظر با دیگر پول ها ممکن باشد.
- تسعیرپذیری ارز مزبور.
ارز صادراتی
در ایران به ارزی ارز صادراتی گفته می شود که از صدور کالاهای غیرنفتی عاید صادرکننده شده باشد. صادرکننده صاحب این نوع ارز می تواند آن را به ورود کالاهای تعیین شده توسط دولت اختصاص دهد یا به دیگر واردکنندگان کالا بفروشد. نرخ ارز صادراتی بیشتر از نرخ ارز دولتی و کمتر از نرخ آزاد ارز است.
ارز عمده
منظور از ارزعمده پول یا پولهایی است که که اکثر معاملات بازارهای بورس به وسیله ی آنها انجام می گیرد و دارندگان دیگر پولها برای انجام معاملات خود ناگزیر از تبدیل پول خود به آنها باشند. با آن که معمولاً چندین ارز اصلی از قبیل پوند انگلیس، دلار آمریکا، یورو و … در بازارهای بورس به درجات مختلف فعالند، ولی از مدتها قبل دلار آمریکا مهمترین ارز عمده به شمار می رود.
ارز غیر رسمی
ارز غیررسمی به ارزی گفته می شود که بنا به تصمیم دولت به نرخی متفاوت با نرخ رسمی ارز خرید و فروش می شود. دولتها برای تحت تأثیر قرار دادن و کنترل بازار آزاد ارز و اعمال سیاست ها ی ارزی خود دست به تعیین نرخ های غیررسمی متفاوت ارز می زنند. به طور مثال در سال 1358، هم زمان با لغو معافیت صادرکنندگان از سپردن پیمان ارزی، بانک مرکزی ایران برای تشویق صادرکنندگان به فروش ارز حاصل از صدور کالاهای خود به نظام بانکی کشور، به بانک ها اجازه داد تا این نوع ارزها را به نرخ های غیررسمی یا ترجیحی ( 11 درصد بیش از نرخ رسمی ) از آنها بخرند، و نیز به نرخ غیررسمی به متقاضیان واجد شرایط بفروشند.
ارز قبل از صادرات
ارزی که صادرکننده پیش از صدور کالا به نحوی ( از بازار آزاد یا نماینده اش در خارج ) تهیه و با واریز آن به بانک پیمان ارزی خود را آزاد کند و واریزنامه ی ارزی دریافت دارد.
ارز گران
ارز گران به ارزی گفته می شود که نرخ برابری آن در سطحی بالاتر از نرخ بازار تثبیت شده باشد و لذا در بلند مدت عرضه ی آن بر تقاضایش فزونی گیرد. حالت تعادل برای یک ارز زمانی پدید می آید که در یک نرخ ارز معین عرضه و تقاضا برای آن با یکدیگر برابر شوند. بدین ترتیب اگر ارزی گرانتر از این نرخ مبادله شود، بدیهی است گرایش به فروش آن رو به ازدیاد خواهد نهاد و پول مزبور در برابر دیگر پول ها تحت فشارهای کاهنده ی قیمت قرار خواهد گرفت. متقابلاً ارز ارزان، ارز رایجی است که در بلند مدت تقاضا برای آن از عرضه بیشتر گردد.
