حضور اهل بیت در اربعین و در کربلا واقعیت دارد؟

دسته بندي : مطالب مذهبی
تاريخ : 5 آبان

حتما شما هم تا به حال شنیده اید که در شب و روز اربعین ، اهل بیت علیهم السلام وارد کربلا می شوند. اما آیا حضور اهل بیت در اربعین و در کربلا واقعیت دارد؟ گهر در این بخش در همین مورد صحبت می کند.

حضور اهل بیت در اربعین و در کربلا واقعیت دارد؟, پورتال خبری فرهنگی گهر

حضور اهل بیت در اربعین واقعیت دارد؟

آیا صحیح است که اهل بیت امام حسین (علیه السلام) در اوّلین اربعین وارد کربلا شدند ؟

ورود اهل بیت(علیهم السلام) در روز اربعینبه کربلا از دو جهت مورد تردید قرار گرفته است؛ نخست از نگاه تاریخى نظرات مخالفى در این زمینه ابراز شده و دیگر آنکه بُعد مسافت مانع تحقق چنین امرى است.

در این جا هر دو وجه را مورد بررسى قرار مى‏ دهیم؛ ابتدا اقوالى که پیرامون این مساله وجود دارد:

قول اول، آن است که اهل بیت(علیهم السلام) در همان سال ۶۱ در روز بیستم صفر به کربلا وارد شدند که همان نظر سید بن طاووس در لهوف است و ابن نمانیز به همین معتقد است.

در نفس المهموماز قول «تاریخ حبیب السّیر» آمده است که یزیدسرهاى شهیدان را به على بن الحسین (علیه السلام) تسلیم کرد و آن حضرت سرها را روز بیستم صفر به بدن ‏ها ملحق کرده و سپس به مدینه بازگشت، و در مقتل الحسین مقرّم این سخن از ابوریحان بیرونى در- الآثار الباقیه – نیز نقل شده است.

مطابق این سخن، مى‏ توان گفت که اهل بیتنیز همراه امام سجادع(علیه السلام) در روز اربعین به کربلا آمدند و سخن سید بن طاووس تقویت مى‏ شود.

قول دوم، شیخ مفیدمى‏ نویسد: «روز بیستم صفر روزى است که خاندان حرم حسینى از شام به مدینه آمدند، و این روز همان روزى است که جابر بن عبداللَّه انصارى به کربلا براى زیارتقبر امام حسین (علیه السلام) آمد و او نخستین کسى است که قبر آن حضرت را زیارت کرد».

شیخ طوسى نیز در مصباح المتهجّد تصریح مى‏ کند: روز بیستم صفر، روز ورود حرم حسینى از شام به مدینه است.

قول سوم، سید بن طاووس در کتاب اقبال، ورود حرم حسینى را در اربعینبه کربلا بعید مى‏ شمرد و هم ورودشان را به مدینه و علامه‏ مجلسى نیز هر دو را بعید مى‏ داند. در واقع سید بن طاووس که کتاب اقبال را پس از لهوف نوشته، نظرِ نخست خویش را نمى‏ پذیرد، هرچند مى‏ گوید: ممکن است آنها به کربلا رفته باشند، ولى نه در روز بیستم صفر.

قول چهارم و پنجم، آنکه به هنگام رفتن از کوفه به شام، نخست به کربلا آمده‏ اند و یا آنکه بعد از مراجعت از شام به مدینه، در زمان دیگرى به کربلا آمده‏ اند.

این دو قول را حاج شیخ عباسقمى در منتهى الآمال به برخى نسبت داده؛ ولى آنها را ضعیف شمرده است؛ چرا که در نقل‏ ها نیامده است.

قول ششم، آن است که خاندان حسینى در سال ۶۲ یعنى یک سال بعد، در روز بیستم صفر به کربلا آمده ‏اند؛ که این قول را فرهاد میرزا در کتاب «قمقام زخّار» انتخاب کرده است.

مطابق آنچه گفته شد، «سید بن طاووس» در «لهوف» و «ابن نما» در «مثیر الاحزان» و «شیخ بهایى» در «توضیح المقاصد» معتقدند اهل‏بیت (علیهم السلام) در اربعیناوّل به کربلا آمدند و مقصود، اربعینسال ۶۱ است؛

زیرا گفته‏اند به هنگام مراجعت از شام از راهنماى کاروان خواستند آنها را به کربلا ببرد.

اما بُعد مسافت و توقف‏هاى طولانى‏:

آنچه که سبب تردید حضور خاندان حسینى در اربعینسال ۶۱ در کربلا شده‏ است، بعد مسافت از کوفه به شام و سپس از شام به کربلاست؛ بویژه آنکه آنان را در میان راه و در شام مدت زیادى نگه داشتند.

مرحوم حاج شیخ عباسقمى در منتهى الآمال در این باره مى‏ نویسد: «ثقات محدّثین و مورّخین متّفقند که بعد از شهادت امام حسین علیه السلام عمر سعد، نخست، سرهاى شهدا را به نزد ابن زیادروانه کرد و پس از آن، در روز دیگر اهل‏بیت (علیهم السلام) را به کوفه برد. ابن زیادپس از زندانی کردن اهل بیت(علیهم السلام) نامه ‏اى به یزیدنوشت که با سرها و اسیران چه کند؟ یزیدپاسخ داد که آنها را به شام روانه سازد و پس از آن بود که آنها را روانه شام ساخت.

همچنین از کتاب‏هاى معتبر نقل شده است که آنها را از راه اصلى و شهرها و آبادى‏ ها عبور دادند که قریب به چهلمنزل مى‏ شود و حتّى اگر بگوییم آنها را از بیابان و مسیر غیر اصلى عبور داده باشند، نزدیک به بیست روز طول مى‏ کشید؛ چرا که میان کوفه و شام به خطّ مستقیم یکصد و هفتاد و پنج فرسخاست و در شام هم قریب به یک ماه توقّف کرده‏اند، همان‏ گونه که سیّد بن طاووس در اقبال گفته است.

بنابراین، با ملاحظه مسایل فوق، بسیار بعید است که اهل بیت(علیهم السلام) در بیستم صفر و روز ورود جابر به کربلا، وارد کربلا شده باشند و خود سیّد در اقبال آن را بعید شمرده است؛ علاوه بر آنکه بزرگان حدیثو تاریخ و سیرهبه این مطلب اشاره‏اى نکرده‏اند، با آنکه شایسته ذکر بود. بلکه شیخ مفیدو شیخ طوسى و کفعمى گفته ‏اند، روز بیستم صفر آنها به مدینه آمده ‏اند.

همچنین در کتاب مصباح الزایر از سید بن طاووس و بشاره المصطفى از عمادالدین ابوالقاسم آملى که هر دو از کتاب‏ هاى معتبرند، ماجراى ورود جابر به کربلا آمده است، ولى هرگز نامى از ورود اهل بیت(علیهم السلام) در آن هنگام برده نشده است؛ با آنکه به حسب مقام شایسته ذکر بود».

مرحوم حاجى نورى در کتاب «لولو و مرجان» و «علامه شهید مرتضى مطهرى» در «حماسه حسینى» نیز آن را بعید، بلکه ناممکن دانسته ‏اند.

ولى به چند دلیل، امکان ورود اهل ‏بیت حسینى (علیه السلام) را در اربعین اول به کربلا نمى‏ توان به کلّى انکار کرد:

  1. تصریح مورّخانى قبل از سید بن طاووس‏:

هرچند برخى از محققان گفته ‏اند که این سخن نخستین بار توسط سید بن طاووس در قرن هفتم مطرح شد، ولى جستجوى تاریخى نشان مى‏ دهد، پیش از آن بزرگوار و یا معاصر با وى دیگران نیز این مطلب را ابراز داشته ‏اند، که در اینجا به برخى از آنان اشاره مى‏ کنیم:

الف) ابوریحان بیرونى (متوفاى ۴۴۰ ق) در الآثار الباقیه مى‏ نویسد: «در بیستم ماه صفر بعد از خروج اهل بیتاز شام، سرهاى مبارک شهدا به کربلا آورده شد و کنار بدن‏ ها دفن گردید» البته خواهد آمد که این سرها توسط امام سجاد(علیه السلام) به کربلا آورده شد.

ب) عماد الدین طبرى آملى (متوفاى اوایل قرن ششم) در کتاب بشاره المصطفى به آن تصریح کرده است؛ وى در این کتاب پس از نقل ماجراى زیارتجابر و عطیهآورده است: در این میان جمعیتى را دیدند از مسیر شام به کربلا نزدیک مى‏ شود. جابر به عطیهگفت: برو ببین اینها چه کسانى هستند؟

عطیه رفت و برگشت و به جابر گفت: اى جابر، برخیز و از حرم رسول خدا(صلى اللهعلیه و آله) استقبال کن؛ چراکه حضرت زین العابدین (علیه السلام) به همراه عمه ‏ها و خواهرانش مى‏ آیند.

جابر برخاست و با سروپاى برهنه به استقبال آن کاروان شتافت؛ وقتى که به امام زین ‏العابدین (علیه السلام) نزدیک شد، امام به او فرمود: «اَنَتَ جابرٌ؟»؛ ( تو جابرى؟) پاسخ داد: آرى، امام فرمود: «یا جابِرُ هیهُنا وَاللَّهِ قُتِلَتْ رِجالُنا، وَذُبِحَتْ اَطْفالُنا، وَسُبِیَتْ نِساوُنا، وَحُرِّقَتْ خِیامُنا»؛ (اى جابر به خدا سوگند! اینجا مردان ما کشته شدند، اطفال ما سربریده شد، زنان ما اسیر گردیده و خیمه‏ هاى ما سوزانده شد).

ج) ابن نما(متوفاى اواخر قرن هفتم) در مثیر الاحزانماجراى ورود اهل بیت(علیهم السلام) به کربلا و ملاقات با جابر را با صراحت نقل کرده است.

بنابراین، مطابق نقل‏ ها، ورود اهل‏بیت (علیهم السلام) در اربعیناوّل به کربلا بعید به نظر نمى‏ رسد.

  1. الحاق سرهاى شهدا به بدن ‏ها:

همچنین برخى دیگر از صاحب نظران هر چند به این مطلب (ورود اهل بیتدر اربعینبه کربلا) تصریح نکرده ‏اند، ولى لازمه سخنانشان مطلب فوق است. آنان که مى‏ نویسند: امام سجاد(علیه السلام) سر مبارک امام حسین (علیه السلام) را به کربلا آورد و به بدن پدر بزرگوارش ملحق کرد. و یا مى‏ نویسند: سر مبارکش به کربلا برگردانده شد، هرچند نام امام سجاد(علیه السلام) را ذکر نکرده ‏اند. این سخن با ضمیمه این نکته که ورود آن حضرت به کربلا را، جز در اربعینحسینى ننوشته ‏اند، و الحاق سر نیز فقط توسط آن حضرت صورت گرفت، مى‏ توان نتیجه گرفت که ورود آنان به کربلا و الحاق سرها در همان بیستم صفر بوده است.

در اینجا به پاره‏اى از اقوال اشاره مى‏ کنیم:

الف) شیخ صدوق(متوفاى ۳۸۱ ق) مى‏ نویسد: «امام سجاد علیه السلام با اهل‏بیت (علیهم السلام) به همراه سرهاى مبارک شهیدان (از دمشق) خارج شدند و سرهاى مقدس را به کربلا باز گردانند و (به خاک سپردند)».

ب) فتّال نیشابورى (متوفاى ۵۰۸ ق) نیز مى‏ نویسد: «خَرَجَ عَلیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام بِالنِّسْوَهِ، وَرَدَّ رَاْسَ الْحُسَیْنِ الى‏ کَرْبَلاءَ»؛ (امام على بن الحسین (علیه السلام) همراه با زنان، سر امام حسین (علیه السلام) را به کربلا بازگرداند).

ج) ابن شهر آشوب (متوفاى ۵۸۸ ق) نیز در مناقب، اعاده سر مطهر امام حسین (علیه السلام) را به بدنش ذکر کرده است.

د) عالم بزرگ اهل سنّت سبط بن جوزى (متوفاى ۶۵۴ ق) نیز مى‏ نویسد: «اَلْاَشْهَرُ اَنَّهُ رُدَّ الى‏ کَرْبِلاءَ فَدُفِنَ مَعَ الْجَسَدِ»؛ (قول مشهورتر آن است که سر مبارک آن حضرت به کربلا آورده شد و در کنار پیکر مطهرش دفن گردید).

ه) علّامه مجلسى نیز مى‏ نویسد: «مشهور میان علماى امامیهآن است که سر مبارک آن حضرت کنار پیکر شریفش به خاک سپرده شد و این کار توسط امام على‏ بن‏الحسین علیه السلام انجام گرفت».

و) شبلنجى عالم بزرگ اهل سنتنیز مى‏ نویسد: «امامیه معتقد است بعد از چهلروز از شهادت امام حسین (علیه السلام) سر مطهر آن حضرت به بدنش در کربلا ملحق شد».

بنابراین، با توجّه به این نکته که سرهاى شهدا به کربلا بازگردانده شد و آن هم توسط امام سجّاد (علیه السلام) صورت گرفت و در کنار بدن‏هاى مطهّر به خاک سپرده شد و از سوى دیگر نقل نشده است که آن حضرت پس از ورود به مدینه، سرها را به کربلا آورده باشد و یا کاروان را به مدینه فرستاده و خود به تنهایى به کربلا آمده باشد؛ مى‏ توان از آن استفاده کرد که امام سجّاد (علیه السلام) همراه خواهران و عمه ‏ها و دیگر بازماندگان حادثه عاشورابه کربلا آمده است (همان گونه که شیخ صدوقو فتّال نیشابورى به آن تصریح کرده‏ اند) و ضمن دفن سرهاى شهیدان، بار دیگر با شهداى کربلا تجدید خاطره نمودند؛ هرچند در پاره‏اى از این نقل‏ ها نیامده است که آن روز، بیستم صفر و یا با روز ورود جابر بن عبداللَّه همراه بوده است، امّا در پاره‏اى دیگر از نقل ‏ها به آن تصریح شده است (مانند سخن ابوریحان بیرونى) و آنها که انتقال سرها را به کربلا آورده ‏اند، نیز تاریخ دیگرى ذکر نکرده‏اند؛ لذا با توجه به سخن کسانى که معتقدند ورود اهل بیت(علیهم السلام) به کربلا در بیستم صفر بوده، مى‏ توان نتیجه گرفت که الحاق سرها توسط امام سجاد(علیه السلام) همراه دیگر اعضاى کاروان در همان روز اتفاق افتاده است.

  1. سنّت زیارت اربعین‏:

مرحوم علّامه مجلسى در زاد المعاد مى‏ نویسد: «چون جابر که از بزرگان صحابهبود، اساس این کار را گذاشت، مى‏ تواند دلیل فضیلت زیارتآن حضرت در این روز شده باشد» ولى با این حال، احتمال مى‏ دهد وجوه دیگرى داشته باشد که بر ما مخفى است.

امّا به نظر مى‏ رسد که نمى‏ تواند این همه اهتمام نسبت به زیارتاربعین و آن را از علایم مومن شمردن و نقل زیارتنامه‏ اى مخصوص از سوى امام صادق(علیه السلام)، به صرف زیارت آن حضرت از سوى جابر بن عبداللَّه انصارى در اربعینباشد؛ به ویژه آنکه زیارت اربعین ویژه امام حسین (علیه السلام) است و درباره هیچ یک از دیگر معصومان چنین زیارتى وارد نشده است. بلکه همانطور که دانشمند بزرگ و محقّق شهیر ابوریحان بیرونى گفته است: «وَفِی الْعِشْرینَ رُدَّ رَاْسُ الْحُسَیْنِ علیه السلام الى جُثَّتِهِ حَتَّى دُفِنَ مَعَ جُثَّتِهِ، وَ فیهِ زِیارَهُ الْاَرْبَعینَ»؛ (در بیستم صفر سر مطهّر امام حسین (علیه السلام) به پیکرش بازگردانده شد و همراه آن به خاک سپرده شد و در همین روز زیارتاربعین وارد شده است)

در نتیجه با توجه به این نکته که اربعینفى حدّ نفسه امتیازى ندارد، باید در اربعین امام حسین علیه السلام حادثه ویژه‏اى اتفاق افتاده باشد که آن را از سایر روزهاى قبل و بعدش ممتاز ساخته باشد و این جز با الحاق سرهاى شهدا به بدن‏ هایشان و زیارت قبور شهدا توسط امام سجاد(علیه السلام) و کاروان همراه، نمى‏ تواند باشد.

  1. مساله بُعد مسافت و توقف طولانى مدت در شام:

این اشکال را مى‏ توان این‏گونه پاسخ داد:

در کتاب‏ هاى متعددى آمده است که روز ورود کاروان اسیران به شام، روز اوّل صفر بوده است که پیش از این به آن اشاره شد، و بنى امیه نیز آن روز را براى خود عید قرار دادند.

حاج شیخ عباسقمى نیز مى‏ نویسد: «شیخ کفعمى و شیخ بهایى و محدّث کاشانى گفته‏ اند: روز اوّل صفر، سر حضرت سیّدالشهداء را به شام آوردند و بنى‏ امیه آن روز را عید گرفتند و اندوه مومنان در این روز تازه گردید …».

چنانکه گذشت کاروان اسیران نیز همراه با سرها وارد شام شدند؛ بنابراین، آنها روز اوّل صفر در شام بودند.

امّا زمان حضور آنان در شام، آنگونه که سیّد در اقبال نوشته و آن را یک ماه دانسته است، بعید به نظر مى‏ رسد؛ زیرا نقل شده است که پس از خطبه‏ هاى حضرت زینبو امام سجّاد (علیهما السلام) و تغییر اوضاع شام، کاروان اهل‏بیت (علیهم السلام) از یزیداجازه گرفتند که در شام عزادارى کنند و آنها به مدت چند روز مجلس عزا بپا داشتند تا آنکه به یزیدگفته‏ شد، مصلحت نیست اهل‏بیت امام حسین (علیه السلام) را در این شهر نگه دارید؛ آنها را مهیاى سفر حجاز کن؛ و او نیز چنین کرد.

مرحوم شیخ مفیدنیز مى‏ نویسد: پس از اتمام جلسه یزید، دستور داده شد که آنها را در خانه‏ اى نزدیک قصر یزیداقامت دهند، سپس مى‏ افزاید: «فَاَقامُوا اَیّاماً ثُمَّ نَدَبَ النُّعْمانَ بْنَ بَشیر …»؛ (چند روزى در آنجا اقامت گزیدند، سپس نعمان بن بشیر را فرا خواند و دستور داد آنها را آماده رفتن کند).

مورّخ معروف «طبرى» مى‏ نویسد: «آنها به مدت سه روز (در شام) مراسم ماتم بر پا کردند».

بنابراین، اقامت آنها در شام به مدت یک ماه جز توسط سیّد در اقبال نقل نشده است و با توجه به وضع شام و افشاگرى‏ هاى اهل‏بیت به نظر نمى‏ رسد که مصلحت دستگاه اموى در آن بود که اهل‏بیت (علیهم السلام) را مدت طولانى در شام نگه دارند و سخن کسانى که مى‏ نویسند ایامى چند در آنجا بودند، صحیح ‏تر است.

در نتیجه اگر از روز ورود آنها به شام که اوّل صفر بوده و حضور در مجلس یزیدو آنگاه ماندن حداکثر هفت روز را بپذیریم، باید اهل‏بیت (علیهم السلام) را دوازده روز مانده به بیستم صفر از شام حرکت داده باشند، و این مدتِ زمانى، براى رسیدن کاروان از شام به کربلا کافى است؛ زیرا:

  1. جناب سید بن طاووس با آنکه در اقبال ورود کاروان اهل‏بیت (علیهم السلام) را در اربعین به کربلا بعید مى‏ داند، ولى مى‏ نویسد: «رفت و برگشت از کوفه به شام بیست روز طول مى‏ کشد». بنابراین در مدت ۱۲ روز مى‏ توان از شام به کربلا رسید.
  2. در تاریخ آمده است: آنگاه که مروان بن حکم، سردار سپاهش عامر بن ربیعه را با یکصد هزار لشکر از شام براى جنگ با مختاراعزام کرد، آنها در مدت ده روز به کوفه رسیدند.

بدیهى است، اگر بتوان لشکرى یکصد هزار نفرى را طىّ مدت ده روز به کوفه رساند، رسیدن کاروانى کوچک در مدت ۱۲ روز به کربلا مشکلى ندارد.

مرحوم شهید قاضى طباطبایى موارد متعدد تاریخى ذکر کرده است که مى‏ توان مسیر شام به عراق را در کمتر از ده روز طى کرد و حتى از مرحوم سید محسن امیننویسنده کتاب اعیان الشیعه نقل مى‏ کند: راهى میان شام و عراق است که مستقیم است و عرب ‏هاى عقیلدر زمان ما از آن راه مى‏ روند و در مدت یک هفته به عراق مى‏ رسند.

  1. امام حسین (علیه السلام) مسیر میان مدینه و مکه را که حدود ۴۷۰ کیلومتر است به مدت پنج روز پیمود، زیرا آن حضرت دو روز مانده به پایان ماه رجب از مدینه حرکت کرد و روز سوم شعبان وارد مکه شد.

بنابراین، مسیر شام تا کربلا که قریب ۶۰۰ کیلومتر است را مى‏ توان به راحتى در مدت ده روز پیمود (دقت کنید!).

به هر حال، از مجموع شواهد و قراین و کلماتى که از عالمان و محقّقان ذکر شد، مى‏ توان ورود اهل‏بیت (علیهم السلام ) را در روز اربعینبه کربلا تقویت کرد و سخنان آنان که معتقدند کاروان اهل‏بیت (علیهم السلام) با جابر و همراهانش در کربلا ملاقات کردند و به عزادارى پرداختند، پذیرفت. و اگر جناب سید بن طاووس در اقبال آن را بعید مى‏ شمرد مشکلى ایجاد نمى‏ کند، چرا که ایشان با فرض ماندن آنها به مدت یک ماه در شام، ورود آنها را در روز اربعینبه کربلا نمى‏ پذیرد، همان‏گونه که ورودشان را در این تاریخ به مدینه نیز قبول ندارد؛ ولى هنگامى که ثابت شد، کاروان اسرا کمتر از ده روز در شام مانده‏اند، پذیرش سخن سید بن طاووس در لهوف که ورود آنها را به کربلا همزمان با ورود جابر از قول راوى نقل کرده، به حقیقت نزدیک‏تر است.

در واقع، سیدبن طاووس در تاریخ معتبرى این حادثه را دیده بود و آن را در لهوف نقل کرده، ولى بعداً که در تاریخ دیگرى خوانده است آنها به مدت یک ماه در شام مانده‏اند، ورود کاروان اهل‏بیت (علیهم السلام) را در روز اربعینبه کربلا ناممکن دانسته است.

طبیعت امر نیز اقتضا مى‏ کند که این کاروان قبل از رفتن به مدینه بار دیگر با آسودگى به کربلا بروند و با قبور شهدا تجدید دیدار نمایند.

مرحوم حاج میرزا ارباب (از علماى معروف قم) مى‏ نویسد: «به حسب عادت بعید مى‏ نماید که آن قافله دل شکسته که با اکراه و اضطرار از کربلا کوچ کردند و از گریه و سوگوارى منع شدند و اجساد شریفه شهداى خود را در مقابل آفتاب دیدند، بدون آگاهى برحال مقابر مقدّسه و اطلاع بر حال، به مدینه رجوع کنند و به زیارتآن تربتمقدّسه فایز نشده، برگردند».

در نتیجه، با ردّ سخن آنان که اقامت یک ماهه را در شام مطرح کرده‏ اند، موضوع ورود اهل‏بیت (علیهم السلام) در اربعینسال ۶۱ به کربلا تثبیت مى‏ شود.

 

آخرين هاي اين بخش
ديگران چه مي خوانند
دیدگاه ها
برای ارسال دیدگاه مرتبط با این مطلب کلیک کنید

گـهـر در شبکه هاي اجتماعي