شههر کربلا یکی از شهرهای عراق است که به واسطه وجود حرم امام حسین (ع) و حضرت اباالفضل (ع) به یکی از شهرهای توریستی عراق تبدیل شده است. گهر در این بخش به معرفی اماکن زیارتی کربلا می پردازد.
با اماکن زیارتی کربلا بیشتر آشنا شوید
کربلا مرکز استان کربلا، از شهرهای جنوبی کشور عراق است که در ناحیه غربی فرات قرار دارد. شهرت این شهر با نبرد کربلا در دهم محرم ۶۱ هجری قمری پیوند دارد. حرم مطهر امام حسین (ع) و حضرا اباالفضل العباس (ع) در شهر کربلا از مکان‌های مقدس اسلامی و زیارتگاه مسلمانان شیعه است.
رواق‌های حرم
رواق ابراهیم مجاب
در رواق غربی حرم که در بخش بالاسر حضرت قرار دارد، سنگ مرمر دو سمت بازسازی شده و تغییر کرده است. این کار، آغاز پروژه تعویض سنگ و کتیبه‌های حرم مطهر است که به نام پروژه یا حسین(ع) توسط ستاد سازسازی عتبات در حال اجراست. پیش‌تر، روی تمام سنگ‌ها آثار گلوله‌های ماموران بعثی در ماجرای انتفاضه شعبان 1412 دیده می‌شد که تمامی تغییر کرده و فقط به فاصله هر ده متر، نمونه سنگ‌های سابق در اندازه‌های کوچک نصب شده است تا خاطره آن جنایت در اذهان بماند. روی این سنگ‌ها نوشته‌اند: آثار رصاص الاعتداء الصدامی المجرم علی جدران الحرم المقدس خلال الانتفاضه الشعبانیه
پیش از طرح تعویض سنگ‌های رواق، نام چند تن از شهدای کربلا به صورت کتیبه‌ها و سنگ‌نبشته‌های زیبا قرار داشت که گویا در طرح جدید، توسعه یافته است و نام تمامی شهدا درج خواهد شد. البته تنها مکانی که نام شهدا در آن قرار داشت، رواق پائین پا و بالای ضریح شهدا بود.
سختی زیارت برای زائران، طرح الحاق مسجد به حرم امام را سید مهدی شهرستانی مطرح کرد، اما با مخالفت ملاعثمان، مفتی عثمانی کربلا مواجه شد که در آن مسجد اقامه نماز می‌کرد. آقای شهرستانی با مشورت و موافقت عالم بزرگ کربلا، سید مهدی طباطبایی و همکاری کلید‌دار حرم، مخفیانه و شبانه دستور داد دیوار حائل میان مسجد و حرم را تخریب کنند. با برداشته شدن این دیوار، فضای مسجد به رواق شمالی حرم ملحق شد. مفتی شهر به مرادبیگ، حاکم کربلا شکایت برد و سلطان عثمانی نیز هیأتی را برای رسیدگی اعزام کرد. سرانجام، این ماجرا به مصالحه انجامید و سید مهدی شهرستانی، مسجدی را در بخش شرقی صحن به مفتی کربلا سپرد.
مقبره شهدا
در ضلع جنوب غربی ضریح، پنجره فولادی قرار دارد که نمایانگر محل دفن شهدای کربلا است. بر بالای این پنجره تابلویی سیاه رنگ قرار دارد که نام شهدا روی آن نوشته شده است.
دایره تعمیرات حرم شامل مقبره شهدا نیز شده است و پیش از این ضریح جنوبی و اطراف آن مسدود بود.
نخل مریم
در دیوار جنوبی بالاسر و به فاصله تقریبی دو متر تا ضریح مطهر، محرابی به نام نخل مریم قرار داشت. این محراب نشانی از محل نخل خرمایی بود که حضرت مریم در حین ولادت حضرت عیسی، در آنجا مستقر شد. همان مکان دورافتاده‌ای که قرآن کریم در آیات 22-25 سوره مبارکه مریم بدان اشاره کرده است: پس [مریم] به او [عیسی] آبستن شد و با او به مکان دورافتاده‌ای پناه جست. تا درد زایمان، او را به سوی تنه درخت خرمایی کشانید. گفت: «ای کاش پیش از این مرده بودم و یکسر فراموش شده بودم. پس، از زیر [پای] او [فرشته‌ای] وی را ندا داد که غم مدار؛ پروردگارت زیر [پای] تو چشمه آبی پدید آورده است و تنه درخت خرما را به طرف خود [بگیر] و بتکان تا بر تو خرمای تازه فرو ریزد.
در برخی از متون روایی ما به این نکته اشاره شده است که مریم از دمشق خارج شد و به کربلا آمد و در مکان شهادت حسین(ع) عیسی را به دنیا آورد. محراب نخل مریم به دستور سلطان اویس جلائری ساخته شد و به سال 1366 قمری (1946) به دست طاهر قیسی از میان رفت. آقای آل طعمه که خود، آن سنگ محراب را دیده است، مکانش را در محل بالاسر نشان داد. به گفته او، روی این سنگ نخلی ترسیم شده بود و بالای آن به صورت هلالی، این آیه مرقوم شده بود: «وَ هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَهِ تُسَاقِطْ عَلَیْکِ رُطَبًا جَنِیًّا»
مدفونان داخل حرم
سید مرتضی و برادرش سید رضی، از عالمان والامرتبه شیعه در قرن چهارم بودند که در بغداد از دنیا رفتند و گویا در کنار قبر پدر دفن شدند که در جوار مزار ابراهیم مجاب است. البته امروزه، در جوار حرم کاظمین(ع) مزار باشکوهی نیز به نام این دو برادر والامقام وجود دارد.
در سمت راست رواقی که به سمت مزار شهدا منتهی می‌شود، سیدعلی طباطبایی، وحید بهبانی و شیخ یوسف بحرانی مدفون‌اند. در سمت چپ رواق و در جوار مزار شهدا نیز سید مهدی مرعشی و خاندان او به خاک سپرده شده‌اند.
بخش شرقی صحن
صحن امام، مثل ضریح، شش ضلعی است. این مهندسی، زیبایی خاصی به صحن بخشیده است. در ضلع شمالی آن، مدرسه و مجد حسن خان و در ضلع جنوبی نیز بنایی بود که بعدها در آن، میرزا محمدتقی شیرازی دفن شد که به بهانه همسان‌سازی بخش شرقی صحن با بخش غربی، بناهای دو ضلع شمالی و جنوبی بخش شرقی تخریب شد. این تخریب از ویرانی مناره عبد در سال 1354 آغاز شد و در سال 1365 به تخریب مدارس و مساجد داخل و خارج صحن انجامید.
همچنین بین باب قاضی‌الحاجات و شهدا، مسجد سید کاظم رشتی قرار داشت که مدتی در آن، سنی‌های حنفی اقامه جماعت می‌کردند و امروزه این مدرسه به نام مدرسه امام حسین(ع) معروف است.
بخش غربی صحن
در این بخش می‌توان از مدرسه زینبیه نام برد که به دلیل نزدیکی به تل زینبیه به این نام شهرت یافته بود و در طرح ایجاد خیابان اطراف صحن از بین رفت. مقبره رو به روی قتلگاه، مرقد عالم عارف، ملا حسین قلی همدانی است که اکنون در دیوار بیرونی بقعه، سنگ یادبودی برای ایشان نصب شده است.
قتلگاه: جايگاهي است در نزديکي آرامگاه حبيب بن مظاهر اسدي که بنابر گفته روايات، امام حسين(عليه السلام) در آنجا به شهادت رسيد و بعدها به جايگاه کنوني منتقل شد و دفن گرديده اند.
تلّ زينبيّه: در فاصله 20 متري از سمت غرب صحن مطهّر، تپه اي به ارتفاع 5 متر وجود دارد که امروزه بر روي آن اتاقي ساخته شده است، اين تپّه به نام «تلّ زينبيّه» يا تپّه حضرت زينب(عليها السلام) مشهور است و بنا به نقل مورّخان، تپّه اي بوده است که در روز عاشورا حضرت زينب بر روي آن مي رفته و از سير وقايع جنگ آگاهي مي يافته اند.
حرم منوّر و پاک ابوالفضل العباس(عليه السلام): اين حرم در فاصله 350 متري شمال شرقي حرم امام حسين(عليه السلام)قرار گرفته و داراي قبّه و بارگاه شکوهمندي است که جسد پاک اين سردار رشيد و يار وفادار امام حسين(عليه السلام) را در بَرگرفته است. ساختمان داراي گنبدي طلايي است که بر روي گنبد خانه اي کوچکتر از حرم امام حسين(عليه السلام) قرار دارد. گِرداگرد قبر مطهّر را چهار رواق و صحن فراخ و وسيعي به همراه ايوان زيبا در برگرفته است. ضريح زيباي آن حضرت به دستور مرحوم آية الله العظمي حکيم در سال 1965 ميلادي در اصفهان ساخته شد.
آرامگاه حبيب بن مظاهر اسدي: او يکي از شهداي روز عاشورا است که در سن 80 سالگي به ياري امام حسين(عليه السلام) شتافت و شهيد گرديد و در فاصله 10 متري از ضريح مطهر و در رواق جنوب غربي مدفون است و داراي ضريح کوچکي است.
آرامگاه سيد ابراهيم مجاب: وي امام زاده والا مقام و عظيم الشأن و داراي نسل مبارکي است. او ابراهيم فرزند محمّد العابد فرزند امام موسي بن جعفر(عليه السلام) است که در اين بقعه مطهّر دفن شده است و بنا به نوشته مورّخان، بسياري از سادات و بزرگان پيرامون او مدفونند. آرامگاه او در رواق حرم مطهّر و در گوشه شمال غربي آن است.
مشاهير مدفون در حرم: در سرتاسر صحن و حجره هاي گرداگرد آن و رواقها، بسياري از بزرگان در طول تاريخ دفن شده اند، برخي از اين حجره ها به نام شخصيتي که در داخل آن دفن شده، مشهور است؛ همچون آخرين مقبره اي که در جنوب سمت مشرق قرار دارد و مدفن بسياري از علماي دين مي باشد که مشهورترين آنها مرحوم آية الله ميرزا محمّد تقي شيرازي است که در سال 1920ميلادي، رهبري انقلاب مردم بر ضدّ دولت انگليس را بر عهده داشت. از ديگر مشاهير مدفون در اين بقعه مطهر، ميرزا محمّد تقي خان امير کبير است که پس از به قتل رسيدنش در کاشان، به کربلا منتقل و در مقبره اي در رواق شرقي حرم مطهر دفن گرديد، همچنين قاجاريه نيز در رواق شمالي، داراي مقبره اي هستند که جمعي از آنان در آنجا مدفونند.
خيمه گاه: در جنوب صحن مطهّر امام حسين(عليه السلام) و در فاصله 250 متري واقع است. (بنا به نقل مورّخان، محلّ برافراشته شدن خيمه ها و چادرهاي سيد الشهدا(عليه السلام) و ياران او بوده است). امروزه جايگاه خيمه ها را با ساختمانسازي به تصوير کشيده اند.
مقام حضرت مهدي(عليه السلام): در ميان نخلستانهاي کرانه رودخانه فرات که اين شاخه رودخانه به نام «نهر علقمه» مشهور است، از شمال کربلا مي گذرد و آن جايگاهي است منسوب به حضرت حجّت(عليه السلام) که مردم در آن به نماز مي پردازند.
حُرّ: و آن شهرکي است در جنوب غربي کربلا که در فاصله 9 کيلومتري از شهر واقع شده و نام آن برگرفته از نام حرّ بن يزيد رياحي است. او در روز عاشورا يکي از فرماندهان لشکر عبيدالله زياد بود ولي بعدها توبه کرد و به لشکر حق پيوست و تا پاي جان ايستاد و به شهادت رسيد و در اين موقعيّت دفن گرديد. امروزه آرامگاه او، که از ساخته هاي شاه اسماعيل صفوي است، داراي صحن و رواق و گنبد کاشي کاري است و مؤمنان فوج فوج به زيارت قبرش مي شتابند.
آرامگاه الأخرس بن الکاظم(عليه السلام): وي محمد ابن أبي الفتح أخرس، از نوادگان حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام)است که بقعه اش در حومه کربلا، در محله اي به نام «الأبتر» قرار دارد.
آرامگاه ابن حمزه: وي نواده امير المؤمنين و از امام زادگان والا مقام است. آرامگاهش در آغازِ بزرگراه کربلا ـ طويريج قرار دارد.
آرامگاه عون بن عبدالله: در نسبت اين امام زاده ترديدهايي وجود دارد که آيا وي همان عوني است که در کربلا شهيد شد و يا نواده امام حسن(عليه السلام) است؟ امروزه وي داراي بقعه و بارگاه باشکوهي در 11 کيلومتري شمال غربي کربلا و در آغاز بزرگراه کربلا ـ بغداد مي باشد. اين امام زاده بسيار مورد توجّه مردمان عراق و داراي نذر مجربي است: از اين رو همواره مزار او مملو از زائر و نذورات آنان است.
آرامگاه طفلان مسلم: اين آرامگاه در راه کربلا ـ بغداد، در حومه شهر مسيّب قرار دارد.
اين دو کودک به نامهاي محمّد و ابراهيم، فرزندان حضرت مسلم ابن عقيل هستند که پس از شهادت پدرشان به شهادت رسيدند، آرامگاه اين دو کودک صحن و سراي باشکوهي داشته و بر قبر هر يک گنبد و ضريحي قرار دارد.
آرامگاه ابن هاشم: وي از نوادگان حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام)است که در سال 745هـ.ق. وفات يافت و آرامگاهش امروزه در کويري واقع در شمال غربي کربلا مي باشد. قبر او داراي صحن و سراي بزرگي است و در ميان اعراب بيابان گرد بسيار معروف است و آنان همواره بدو پناه آورده و نذر مي کنند.
آرامگاه ابن فَهْد حِلّي: او از فقهاي اماميّه است و قبرش در غرب خيابان «باب القبله» درون مسجدي به نام او قرار دارد.
حسينيّه هاي کربلا: با توجّه به اين که کربلا شهري زيارتي است و ساليانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر کشورهاي شيعه نشين براي زيارت به اين شهر مقدّس مشرّف مي شوند، از اين رو بسياري از مردم شهرهاي گوناگون به ساختن حسينيّه و زائرسرا پرداخته اند که مهمترين حسينيّه ها از آنِ ايرانيان است; همانند حسينيّه تهرانيها، اصفهانيها، مازندراني ها، قمي ها و آذربايجانيها، و ده ها حسينيّه ديگر که قسمت عمده اين مراکز در سالهاي اخير منهدم و ويران گرديده است.
مدارس ديني کربلا: کربلا داراي حوزه علميّه کهن و مهمّي است; از اين رو مدارس ديني فراوان در کربلا ديده مي شود که مهمترين آنها عبارتند از: مدرسه هنديّه، مدرسه حسن خان، مدرسه آية الله بروجردي، مدرسه بادکوبه، مدرسه کريم خان، مدرسه مجاهد، مدرسه بُقعه، مدرسه حسينيّه، مدرسه شريف العلما، مدرسه سليميّه و…
علمای مدفون در حرم امام حسین (ع):
- وحید بهبهانی
- میرزا مهدی شهرستانی (از مهادی اربعه)
- عبدالله مامقانی
- سید محمد حسین شهرستانی
- سید علی طباطبایی (صاحب ریاض)
- میرزا محمدتقی شیرازی
- سید محمدعلی شهرستانی
- میرزا سید مهدی حسینی شیرازی
- ملا حسینقلی همدانی
- سید مرتضی کشمیری
- سید محمدرضا شیرازی
