رباتیک در پزشکی چه نقشی دارد؟
علم پزشکی در دنیای امروزه به دلیل به کارگیری انواع ربات ها موفق شده است که درمان بسیاری از بیماری ها را کشف کند. اما واقعا نقش رباتیک در پزشکی چگونه است؟ اگر می خواهید در این مورد بیشتر بدانید این بخش گهر را تا پایان مطالعه نمایید.
رباتیک در پزشکی چه نقشی دارد؟
جراحی رباتیک
از ده سال پیش که برای نخستین بار از ربات‌ها برای انجام اعمال جراحی استفاده شد ربات‌های جراح از داستان‌های علمی و تخیلی گام به دنیای واقعیت‌ها گذاشتند. در اعمال جراحی رباتیک که ربات جراح به طور مستقل انجام یک عمل جراحی را به عهده می‌گیرد، پزشک متخصص جراح از طریق رایانه، کنترل عمل جراحی را در دست می‌گیرد و این در حالی است که بازوهای جراح رباتیک به طور مستقل مسوولیت انجام عمل جراحی را روی فرد بیمار به عهده خواهد داشت.
به این ترتیب از طریق جراحی رباتیک، جراح قادر خواهد بود از راه دور و تنها با استفاده از برقراری ارتباطات با پهنای باند بالا، بیمار را که در گوشه دیگری از دنیاست تحت عمل جراحی قرار دهد. جراحی رباتیک امکانات بیشتری را در اختیار بیماران و جراحان قرار می‌دهد. در جراحی‌های رباتیک بریدگی‌های لازم روی بدن بیمار برای انجام عمل جراحی با دقت بیشتری ایجاد خواهد شد. به عبارت دیگر حرکت بازوهای رباتیک به گونه‌ای است که هیچ گونه لرزشی در آن وجود نداشته و بنابراین برش‌ها در محل دقیق خود ایجاد خواهند شد. این در حالی است که هنگامی که جراحی توسط پـزشـک انجام می‌شود، لرزش دست جراح هنگام ایجاد برش در محل انجام عمل جراحی محدودیت‌هایی را برای پزشک معالج همراه خواهد داشت. علاوه بر این از آن‌جا که جراحان رباتیک قادر خواهند بود در اعماق بدن انسان نفوذ کنند بنابراین تنها با ایجاد یک برش کوچک می‌توان جراحی را به دقت روی فرد بیمار انجام داده و نیاز به ایجاد برش‌های بزرگ نخواهد بود. در چنین شرایطی بهبودی بیمار پس از انجام عمل جراحی سریعتر خواهد بود. کنسول در نظر گرفته شده به عنوان محل استقرار پزشک معالج به پزشک امکان می‌دهد که بتواند مراحل انجام عمل جراحی را از این طریق تحت کنترل خود بگیرد. این کنسول یک دنیای مجازی از شرایط انجام عمل جراحی برای پزشک فراهم می‌کند تا به این ترتیب پزشک با بزرگنمایی ۲۰ برابر عضوی از بدن بیمار را که تحت عمل جراحی قرار گرفته زیر نظر قرار دهد. ربات جراح اطلاعاتی نظیر انعطاف‌پذیری، فشار و مقاومت بافت در محل جراحی را به کنسول رایانه‌ای ارسال می‌کند و پزشک براساس این اطلاعات چگونگی حرکت این بازوی رباتیک را تعیین می‌کند. ربات جراح نیز از دستورات پزشک که از طریق این کنسول رایانه‌ای ارسال می‌شود، پیروی می‌کند. دست‌ها یا به عبارتی بازوهای این ربات از آزادی عملکرد قابل توجهی برخوردار بوده و قادر است ابزارهای جراحی را که در انجام عمل جراحی از آن ها استفاده می‌شود در دست نگه داشته و جا به جا کند. این بازوهای رباتیک قادرند عمل جراحی را با کارایی بیشتری انجام دهند.
این نوع جراحی در واقع استفاده از ابزاری است که با بهره گیری از بازوهای رباتیک می تواند حرکت دست جراح را بسیار دقیق به درون بدن بیمار منتقل کند و تصاویر هنگام عمل را به صورت واضح و شفاف در اختیار جراح قرار دهد. جراحی رباتیک حتی از راه دور هم قابل اجراست.
مزایای جراحی رباتیک
کـاهـش دوران طـولانـی نقـاهـت پـس از عمـل جـراحی، کاهش دردهای بعد از جراحی، کاهش زمان لازم برای بستری بیمار در بیمارستان
عدم نیاز به شکستن استخوان جناغ و باز کردن قفسه سینه، بهبود یافتن سریع زخم‌های مربوط به شکاف‌های کوچک ایجاد شده
در دسترس بودن جراحان خبره با قابلیت‌های منحصر به فرد در مکان‌های بیشتر
دقت بیشتر و کاهش زمان عمل خصوصا در جراحی سرطان مثانه
استفاده از ربات ها هنگام جراحی موجب افزایش دقت جراح حین عمل می شود. ربات ها قادرند بدون لرزش و با دقت بالا برش های مورد نظر جراح را ایجاد کنند، از جهتی دیگر استفاده از این ربات ها موجب صرفه جویی در وقت می شود. از مزایای این روش برای بیمار می توان به کاهش دردهای بعد از عمل، اسکار کمتر، خونریزی کمتر و خطر کمتر عفونت و همچنین کوتاهی دوره بستری در بیمارستان و تسریع دوره بهبودی و بازگشت سریعتر به فعالیت روزمره اشاره کرد.
معایب جراحی رباتیک
افزایش فاصله بین پزشک و بیمار کاهش سرعت ارتباط با تجهـیزات و مانیتورها
زمان تاخیر بین وقتی که جراح حرکت چاقو را می بیند تا وقتی که واقعا برش را انجام می‌دهدکمتر از یک پنجم ثانیه افزایش احتمال برش محل اشتباه
در حـال حـاضـر قـابلیـت انجـام عمـل تـوسـط ربـات در مـاکـزیمـم فـاصله حدود ۳۰۰ کیلو متر (در ارتباط با سیم) و ۳۵ کیلومتر (با ارتباط بی سیم)
عدم تمایل بیماران برای تحت عمل قرار گرفتن به دلیل جدید بودن این تکنولوژی
گرانقیمت بودن ربات ها
عدم حضور دستیاری برای پزشک
عدم درک حسی از محیط اطراف بیمار توسط پزشک
حضور اشکال مختلف ربات ها در پزشکی
تا به امروز ربات‌های فراوانی در اشکال گوناگون برای خدمت در عرصه پزشکی ساخته و به کار گرفته شده‌اند که از آن میان می‌توان به ربات‌های جراح، ربات‌های بیمار، ربات‌های پرستار و امداد، بیو و نانورباتیک، ربات‌های داروساز و داروفروش، ربات‌پذیرش، ربات‌درمانی و خیلی موارد دیگر اشاره کرد.
خانم مهندس سپیده تبریک، استاد آزمایشگاه الکترونیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین معتقد است که ربات‌های بیمار، آینده دانشکده‌های پزشکی را دگرگون خواهند کرد.
او در ادامه و در تعریف ربات بیمار اضافه می‌کند: ?این ربات‌ها جهت تمرین و آموزش برای دانشجویان و پزشکان جوان طراحی شده‌اند.
این ربات‌ها می‌توانند عکس‌العمل‌هایی که یک بیمار واقعی در شرایط مشابه ممکن است انجام دهد را شبیه‌سازی کنند. به عنوان مثال می‌توان به یک ربات بیمار اشاره کرد که در کشور ژاپن برای آموزش دندان پزشکان طراحی شده است این ربات در مقابل درمانی که دندانپزشک انجام می‌دهد واکنش‌هایی از خود نشان می‌دهد به عنوان مثال ممکن است ربات احساس خفگی کرده یا عطسه یا سرفه کند، زبانش را حرکت دهد و حتی دچار درد در فک شود و دانشجو باید خود را با تمامی این شرایط انطباق دهد. زبان و دست‌های ربات از ۲ درجه آزادی حرکت برخوردارند از این‌رو ربات می‌تواند با آغاز به کار دانشجو، ناآرامی‌ای که معمولا در بیماران دیده می‌شود را شبیه‌سازی کند.?
استفاده از ربات در جراحی مزایای فراوانی دارد که از آن‌جمله می‌توان به مواردی همچون دقت بالا و سرعت زیاد که بالطبع آن بیمار درد کمتری تحمل می‌کند و بهبود سریعتر حاصل می‌شود- اشاره کرد. در کنار آن می‌توان از صرفه‌جویی در وقت، خونریزی و عفونت کمتر نیز نام برد. اما از دیگر سو جراحی به کمک علم رباتیک تکنولوژی جدیدی است که هنوز توسط بیماران به رسمیت شناخته نشده و هراس زیادی برای سپردن جان خود یا عزیزانشان به دست یک آدم‌آهنی وجود دارد.
به همین خاطر بیماران معمولا ترجیح می‌دهند جراحی به طور مستقیم توسط پزشک انجام شود. گرانقیمت بودن ربات‌ها نیز یکی دیگر از معایب این فناوری نوین به حساب می‌آید.
جراحی رباتیک در ایران
بحث جراحی رباتیک به کمک رایانه، پدیده نسبتا جدیدی در دنیاست، اما در عین حـال رشـد قـابـل تـوجهـی داشتـه اسـت و تحقیقـات دانشکـده هـای مهندسی پزشکی دانشگاههای معتبر دنیا به این سمت جهت گرفته است. در ایران نیز پروژه‌هایی از طرف وزارت صنـایـع بـا مضمـون هـدف گـذاری و تدوین استراتژی برای حوزه تجهیزات پزشکی در بخش ابزارهای جراحی انجام شده است. در این پروژه، طی مطالعه جامعی درباره ابزار جراحی، حوزه ابزارهای جراحی و کاربرد رباتیک و سیستم های رایانه ای به عنوان زمینه ای برای سوق دادن تحقیقات آتی به آن برگزیده شد. در همین خصوص آزمـایشگـاهـی بـا عنـوان جـراحـی ربـاتیک به صورت مشترک بین دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف و مرکز تحقیقات علوم و فناوری در پزشکی، در محل مرکز تحقیقات تاسیس شد. هدف اولیه این آزمایشگاه بررسی فناوری های جدید و کاربرد آن ها در لوازم و تجهیزات جراحی و معرفی آن ها به پزشکان است. البته قدم بعدی طراحی و پیاده سازی ابزارهای منتخب خواهد بود.
روبولنز، یک نگهدارنده دوربین جراحی لاپاراسکوپیک است که به عنوان اولین محصول کامل این آزمایشگاه، وارد بخش بالینی شده است. چیزی که اهمیت دارد، این است که تولید ایده و فکر نباید متوقف شود و این افکار باید عملی شده و مورد آزمایش قرار گیرند تا دستگاهی جدید ساخته و به کار گرفته شود. با توجه به پیشرفت هایی که تاکنون صورت گرفته است، استفاده از ربات های پیشرفته جراح در اتاق های عمل داخلی در آینده ای نزدیک دور از انتظار نخواهد بود.
