نحوه بارور شدن ابر ها در آسمان چگونه است
همه چیز درباره نحوه بارور شدن ابر ها
بارور شدن ابر ها در آسمان یکی از پدیده های منحصر به فرد در قرن ۲۱ است که امروزه با توجه به تغییرات بیش از پیش کره زمین، امکان بارش باران و برف به شدت کاهش یافته است و محققین با ابداع این روش، تاثیر بسزایی در افزایش بارش های مصنوعی داشته اند.
«بلاکینگ»، این پدیده به گفته سرپرست پژوهشکده اقلیمشناسی عامل اصلی در وقوع بارشهای بهاره در ایران بوده است. پدیدهای که در فصل بهار روی اروپا موجب شکسته شدن جریانهای غربی و تغییر مسیر آنها به سوی جنوب اروپا شده و با عبور از روی ایران و خاورمیانه، موجب افزایش بارش طی چند ماه گذشته شده است. اما بلاکینگ چه میکند؟ بر طبق اطلاعاتی که در منابع اینترنتی وجود دارد، در هنگام وقوع بلاکینگ، جریانهای غربی که در حالت طبیعی از غرب به شرق در حال حرکت هستند، مسیر اصلی خود را به سمت شمال یا جنوب تغییر داده و اقلیم مناطقی را که می بایست از روی آنها عبور میکردند را متاثّر میکنند. البتّه، برای مناطق واقع در ناحیه پشته، خشکی و گرما و برای مناطق واقع در ناحیه ناوه نیز، ناپایداری، سرما و بارش به ارمغان میآورد.
بارور شدن ابر ها در آسمان
حال که دلیل اصلی وقوع بارشهای فصل بهار مشخص شده، پیشبینی تابستانی که گرمای آن از ابتدای فصل خرداد خودی نشان داده شاید از همه چیز مهمتر باشد؟ ایمان باباییان میانگین دمای کشور طی ماههای خرداد تا مرداد در مناطق شرقی و مرکزی کشور را تا یک درجه بیشتر از نرمال و در سایر نواحی نرمال پیشبینی کرده است و درباره وضعیت بارش کشور در تابستان گفته است: دادههای پیشبینی فصلی نشان میدهد که بارش خردادماه در بیشتر نواحی کشور در محدوده نرمال خواهد بود.
وی ادامه داد: از خرداد تا نیمه مرداد احتمال وقوع بارشهای ناگهانی در جنوب شرق کشور وجود دارد. همچنین مدلهای پیشبینی فصلی نشان دهنده افزایش بارش در جنوب شرق، شمال غرب و کاهش نسبی بارش در سواحل خزر از خرداد تا مرداد است.
سرپرست پژوهشکده اقلیمشناسی در ادامه در مورد وضعیت بارشهای کشور در طول فصل تابستان اظهار کرد: به استثنای سواحل خزر و بخشهایی از جنوب شرق کشور سایر مناطق در تابستان بارش چندانی ندارند و انتظار میرود بارش جنوب شرق کشور در تابستان نرمال باشد.
بارشهای پاییز ۹۷ بدون تاخیر آغاز میشود
امیدها به باران است. آبی که از آسمان بر سر ایران ببارد و آن را از بحران بیآبی نجات دهد. اتفاقی که اگر چه بعید است که بحران را حل کند اما میتواند ایران را از یک قدمی ورشکستگی آبی نجات دهد. اگر چه سال آبی ۹۵-۹۶ تا مهر ماه به پایان میرسد اما چشم امید به سال آبی بعدی است تا شاید بتواند جبران کننده کمآبیها در آینده باشد. اما پیشبینیها از بارانها در سال آبی آینده چیست؟
باباییان در این باره گفته است: بارش فصل پاییز کشور در محدوده نرمال تا بیش از نرمال و بدون تاخیر آغاز میشود ولی به دلیل پایین بودن سهم بارش اوایل پاییز تاثیر چندانی بر افزایش منابع آب کشور در آغاز سال آبی نخواهد داشت.
باباییان با اشاره به کمبارشی سال زراعی در کشور اظهار کرد: با وجود بارشهای به نسبت مناسب در فصل بهار، میانگین بارش کشور از ابتدای سال زراعی تاکنون حدود ۲۷ درصد نسبت به میانگین بارش بلندمدت کاهش دارد.
سرپرست پژوهشکده اقلیمشناسی درباره استانهای پربارش و کمبارش کشور گفت: از ابتدای مهر ۹۶ (اول سال زراعی) تاکنون بیشترین کاهش بارش در مناطق جنوبی و جنوب شرقی کشور بهویژه استانهای سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان، فارس و کهگیلویه و بویراحمد با بیش از ۵۰ درصد رخ داده است این در حالی است که از آغاز سال زراعی جاری تاکنون استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، اردبیل، همدان و ایلام در مقایسه با دوره بلندمدت مشابه از بارش بیشتر از نرمال برخوردار بودهاند.»
باروری ابرها از کی شروع شده است؟
سابقه آن به قبل از انقلاب بر می گردد. از سال ۵۳ تا ۵۷ با کمک یک شرکت کانادایی، در سد لتیان و کرج هم پروژه باروری زمینی داشتند و هم با هواپیماها، در آن منطقه چهار سال پروژه را اجرا کردند تا بعد از انقلاب که بعضی کارهای پراکنده در شیرکوه و یزد انجام شد اما چون ارزیابی نمی شد و کارهای اصولی انجام نمی گرفت، آن پروژه ها را در نظر نمی گیریم؛ به صورت اصولی و علمی اما از سال ۷۶ مرکز ملی باروری ابرها تشکیل شد و از سال ۷۷ هم پروژه با همکاری موسسه رصدخانه مرکزی آب و هواشناسی روسیه انجام شد. بعد از آن هم پنج دوره اجرای مشترک با موسسه رصدخانه روسیه داشتیم که مخفف آن CIO است. در همکاری با این موسسه هم انتقال فناوری و هم خرید تجهیزات و هم آموزش نیروی متخصص داخلی داشته ایم. سال ۸۶ پایان پروژه ما با روسیه بود و ما بعد از آن به صورت مستقل پروژه را انجام می دهیم. کار ما پهنه کشور را در بر می گیرد، البته بسته به امکانات و شرایطی که داریم، در چند استانی که اولویت دارند، پروژه باروری ابرها را انجام می دهیم.
پروژه را برای چه استان هایی انجام می دهید؟
– از همان ابتدای احداث موسسه، ایران مرکزی مد نظر ما بوده است؛ شامل فارس، اصفهان، یزد، کرمان، چهارمحال و بختیاری و قسمتی از کهگیلویه و بویراحمد. ما تقریبا هر سال در این استان ها پروژه داشته ایم منتها پروژه هایی هم داشته ایم که در مناطق دیگر ایران بوده اند. برای مثال در سال ۹۳ و ۹۴، پیرامون دریاچه ارومیه، کرمانشاه، خراسان جنوبی، گیلان، تهران، مرکزی، قم و زنجان پروژه هایی انجام شده است اما این استان ها ثابت نیستند و مناطق ثابت ما استان های ایران مرکزی است.
چرا امسال با وجود این همه مشکلات کم آبی که مطرح است، پروژه ای انجام نشده؟
امسال مشکل بزرگ ما، نبود نقدینگی است. ما اعتبار نقدی نداشتیم. به خاطر این که باید خریدهای مان را از خارج از ایران انجام دهیم و مواد باروری را از خارج بخریم. شما نمی توانید با اسناد خزانه خرید انجام دهید؛ بنابراین این مشکل برای ما به وجود آمده است. این که امسال باروری ابرها به تاخیر افتاده است، دلیلش همین است.بعد از باروری، چه مدتی لازم است تا باران به وجود بیاید؟
از ۱۰ دقیقه تا یک ربع ساعت، زمان نیاز است تا بعد از تزریق مواد باروری به ابر، اثر آن را ببینیم؛ یعنی در این زمان در فرآیند بارش شرکت می کنند و اثرش کاملا مشخص می شود و تا دو ساعت بعد هم به طور متوسط، معمولا اثرش وجود دارد.
بلافاصله بعد از تزریق، باران نمی بارد؟
باروری ابرها کارش افزایش باروری ابرهاست. اگر ابری مستعد باشد، زمانی که ما مقداری این یخ ساز را در آن افزایش می دهیم، آن میزان بارشی که قرار بوده ببارد، بهینه می شود و درصدی به آن اضافه می شود. تقریبا بلافاصله بعد از ورود یخ ساز به داخل ابر، آنها در فرآیند افزایش بارش شرکت می کنند و این که چقدر زمان می برد تا ببارد، به نوع ابر، فاصله اش تا زمین و ضخامت ابر بستگی دارد.
بارور کردن ابرها تاثیر منفی روی محیط زیست ندارد؟
روی این مواد آزمایش های زیادی شده است. از مواد بارور کننده به مقدار خیلی خیلی کم استفاده می شود. برای یک سال بارور کردن ابرهای کل کشور، پنج کیلو ماده لازم است. دوم این که اگر خیلی زیاد هم استفاده شود، مثلا ۵۰ تا ۱۰۰ سال پشت سر هم این کار انجام شود، بعد از مدت ها به اندازه یک صدم میزان استاندارد آن ماده را افزایش می دهیم. ید یا نقره، هیچ کدام اینها ایرادی ندارند و در طبیعت هم وجود دارند. این مواد، مواد موثر بوده و کمترین میزان ضرر به محیط زیست را دارد. در دنیا بیش از ۵۰ سال است که از این ماده استفاده می شود. خود ماده اصلی که در باروری استفاده می شود، «یدید نقره» است. مواد دیگر مانند یخ خشک و نیتروژن مایع برای باروری ابرهای گرم و مقداری نمک و خاک رس است که استفاده می شود. همه موادی که استفاده می شود، مورد تایید مراکز بهداشت و سلامت جهانی است.
مسائل زیادی در بارور شدن ابرها موثر هستند که دانشمندان با بررسی آن ها باید بتوانند بهترین زمان و مکان را برای اجرای پروژه شان انتخاب کنند. ما در این گزارش به این سوال پاسخ داده ایم: بارورسازی ابرها چطور انجام می شود؟ از نظر علمی چه مزیت ها و معایبی دارد؟ برای این که در زمان اجرای پروژه خطای کمتری داشته باشیم و نتیجه بهتری بگیریم، باید چه فاکتورهایی را در نظر بگیریم؟ بارورسازی از حوالی دهه ۱۳۵۰ خورشیدی در ایران به عنوان یک راه حل برای مبارزه با خشکسالی جدی گرفته شد.
در اواخر این دهه و پیش از پیروزی انقلاب یک شرکت کانادایی ایستگاه های زمینی سوزاندن پروپان که ماده اولیه برای تولید نقره یدید را فراهم می کند، در چند بخش کوهستانی از کشورمان راه اندازی کرده بود. این پروژه سال ها متوقف شد تا این که از سال ۱۳۷۷ و با ورود کارشناسانی از روسیه این فناوری مجددا در کشور پیاده شد. تفاوت طرح جدید این بود که اصرار مسئولان ما این بار بر انتقال فناوری و تجهیزات بود. به همین دلیل، از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۶ برنامه هایی برای آموزش، انتقال فناوری و تجهیزات اجرا شد. از سال ۱۳۸۶ و بعد از انتقال فناوری، طرف ایرانی خود مجری بارورسازی است.
بارش طبیعی موقعی رخ می دهد که آب فوق سرد با ذرات شن، نمک و گرد و غبار تماس پیدا می کند و بلورهای یخ تشکیل می شود. بلورهای یخ، هسته هایی (ذرات مایع یا جامد ریز معلق در جو) را ایجاد می کنند که قطرات آب بیشتری می توانند به آنها ضمیمه شوند، به این ترتیب اندازه قطرات بزرگ می شوند. موقعی که قطرات آب یا ذرات برف به اندازه کافی بزرگ می شوند می توانند به صورت باران یا برف فرود آیند.
در فرایند باروری ابر، تعداد این هسته های در دسترس افزایش می یابد تا فواید بیشتری از رطوبت داخل ابر به دست آید. در این شرایط قطرات باران یا برفی تشکیل می شوند که درصورتی که باروری ابر صورت نمی گرفت تشکیل نمی شدند.
به طورکلی ابرها چه در تابستان و چه در زمستان بارش کاملاً مؤثری ندارند.
در زمستان مشکل این است که به اندازه کافی بلورهای های یخ در ابرها وجود ندارد. ایده این است که ذراتی شبیه به یخ به آنها اضافه شود تا بتوانند ببارند. شناخته شده ترین ذره برای بارور کردن ابرها در این شرایط یدید نقره است. مدت ها است انسان می داند که ساختار یدید نقره در سطح مولکولی خیلی شبیه به ساختار یخ است و شاید به همین خاطر است که یخ ها می خواهند به آن متصل شوند.
به این ترتیب یدید نقره به مانند یک هسته برای تشکیل قطرات باران و ذرات برف مورد استفاده قرار می گیرد.
درنتیجه در فرایند تشکیل باران سرد با استفاده از باروری ابرها، می توان از یدید نقره به عنوان هسته برای بلورهای یخ بهره برد.
زمان اولین اکتشافات در آزمایشگاه در زمینه باروری ابرها به دهه ۱۹۴۰ میلادی برمی گردد که با موادی مثل یدید نقره انجام گرفت. ماجرا از این قرار بود که محققی به نام دکتر وینسنت جی شافر، در آزمایشگاه جنرال الکتریک در نیویورک در زمینه ایجاد ابرهای مصنوعی در یک اتاق سرد تحقیقاتی انجام می داد.